Karvani nga Teherani            

Në kohë të lashta një karvan i gjatë i nisur nga Teherani me deve të ngarkuara me mallra e me njerëz të nxirë nga dielli, pas shtegtimit nëpër shkretëtirën e Karakumit, shpesh me tufane rëre, u ndal në Buhara. Në qendër të qytetit zhurmonte pazari me dyqane e tenda të bardha. Mbi qytet ngriheshin minaret e xhamive. Pranë tyre, nën hijen e hurmave, nga çesmat me gurë të latuar rridhte me gurgullimë ujë i pastër e i ftohtë. Buzë rrugëve me kalldrëm zbardhnin shtëpi me oborre e puse, me bahçe e lulishte.

Me karvanin udhëtonte edhe një djalosh nga Samarkandi. Tani, përmes reve dukeshin malet, ku prapa tyre shtrihej qyteti, tek jetonin njerëzit e miqtë e vet. Atij s’po i durohej të arrinte sa më parë në shtëpi e të çmallej. Për ata ai kishte ngarkuar dy kuaj arabë me sende me vlerë nga Teherani. Kur nata ra në Buhara, djaloshi u shtri e fjeti tok me udhëtarët e tjerë pranë deveve, kuajve  e dengjeve me mallra. 

Të nesërmen, kur dielli i zjarrtë do të ulej drejt perëndimit, karvani i çlodhur do të nisej  për në  udhëtimin e fundit. Pas një nate e një dite, vargu i udhëtarëve mbi deve, me fyej e daulle, me këngë e thirrje, do të hynte nën portën e lartë të Samarkandit. Ata, që gjatë tërë rrugës ishin marrë me shah, me shenja e fjalë, do t’i mbyllnin ndeshjet me piskama e sokëllima.

Udhëtari ynë u zgjua nga rrezet e para të diellit. Afër pazarit, te një çesmë me tre sylynjarë, lau duart e fytyrën, hëngri mëngjesin, piu ujë dhe zuri vend nën hijen e palmave. Kur dreka po qasej, u ngrit dhe eci përmes turmës, që dyndej në pazar. Teksa prekte paratë në gji,  papritur i kapi hunda një erë të këndshme qoftesh, kukurreci dhe mishi të pjekur. 

Qoftexhinjtë thërrisnin:

– Hajde, qofte me pilaf! Të mira e të lira!

– Kukurrec, kukurrec taze me piper!

Dëgjohej edhe zëri i bozaxhinjëve:

– Bozë meli, bozë meli, akull, akull e ftohtë!

Zërat çoheshin lart dhe përziheshin njëri me tjetrin. Era e qofteve, e kukurrecit, e mishit të pjekur dhe lëngjet e tyre sajonin kënaqësi të thellë dhe tundim të paduruar. Djalit i shkrepi befas një dëshirë. Iu afrua një qoftexhiu nën hijen e një tende të bardhë dhe nxori nga hejbetë një copë bukë. Me lëvizje të ngadalëshme, e kaloi mbi avullin që lëshonin qoftet sipër zgarës. Iu duk sikur copa e bukës ndryshoi ngjyrë dhe u zbut, ndaj deshi të largohej e ta hante sa më shpejt. Por, qoftexhiu me feste të bardhë e pa. E kapi prej mënge e i thirri:

– Ku shkon!? Tund paratë këtu!

– Lëshomë! Ç’para  kërkon nga unë zotrote!?

– Paratë, të thashë! Avulli që ta rregji bukën është i qofteve të mia! Hajde, paguamë pesë groshë dhe thyej qafën! 

– Hej, thirri mendjes! Mos të ka rënë dielli në kokë!?

Sherri u fry, sa për pak do të kacafyteshin. U mblodh mileti, ia behu edhe xhandari dhe çështja vajti te kadiu.

– Më vodhi avullin ky, kadi efendi! Dua të ma paguajë!

– Si ta vodhi?

– Me copën e bukës…

– E kujt ishte buka?

– E tij ishte!

– Ashtu, hë?

Kadiu iu kthye djalit:

– Po ti ç’thua?

– Unë nuk i vodha gjë, mora vetëm pak nga avulli, që fluturonte për qiell!

– Mirë! Sa para kërkon nga djali, or qoftexhi?

– Pesë groshë.

Kadiu iu kthye sërish të pandehurit:

– A ke me vete pesë groshë, djalë?

– Si urdhëron, kam, kadi efendi !

– Nxirre dhe hidhe lart!

Djali bëri ashtu siç i tha kadiu. Pesëshja u ngrit në ajër, mandej u rrëzua në dyshemenë  e gurtë. Pasi u rrotullua disa herë, me  ting, ring, ring, më së fundi ndaloi dhe heshti.

– Merre pesëshen tënde dhe fute në xhep! – i tha djalit kadiu. Pastaj  iu kthye qoftexhiut: – Mblidhi dhe ti tingujt e monedhës, ngjishi në trastën tënde dhe je i paguar! –  Goditi me çekiç mbi tryezë dhe thirri: – Jashtë të dy, në punën tuaj!

– E pa drejtë! – ulëriti qoftexhiu.

Kadiut iu err balli. E shikoi qoftexhiun i ngrysur.

– Hiqmu nga sytë, hileqar, – i bërtiti. –  sa s’kam dhënë urdhër të të hyjnë me shkop kurrizit!

Të gjithë në sallë u kënaqën me drejtësinë e kadiut të zgjuar dhe ia shkrepën gazit.

Aty nga mbrëmja karvani e la Buharanë, e mori udhën për Samarkand. Në mes të karvanit  me sarëk jeshil në kokë, veshur me të bardha, hipur në njërën nga dy devetë, dukej djaloshi i kënaqur. Karvani u pa teksa largohej ngadalë, pastaj u

U zhduk në muzg.

                                                                                                     Rashid  Abdyl

KADIU  I DREJTË

Mbreti Baukas i Algjerisë deshi të mësonte nëse qenë të vërteta ato që thuheshin se në një nga qytetet  ishte një kadi i zoti, që gjente pa vështirësi se kush kishte të drejtë e kush qe fajtor. Asnjë nuk mund të dredhonte para tij. Ndaj, mbreti Baukas u vesh si tregtar, i hipi  kalit dhe mori udhën për ta njohur kadiun. Në portën e qytetit një lypësar i kërkoi mbretit lëmoshë. Baukasi  i dha  dhe deshi të vazhdonte rrugën, por lypësari u qep pas qyrkut të tij.

– Ç’kërkon tjetër prej meje? – e pyeti Baukasi. – Nuk u kënaqe me aq?

– Jo, u kënaqa, – iu përgjigj lypësari, – por bëmë edhe një të mirë! Merrmë në vithe të kalit deri në sheshin e qytetit, që të mos më shkelin kuajt e devetë e të tjerëve! 

Baukasi pranoi. E mori mbi kalë. Kur mbërritën te sheshi, ndaloi. Por, lypësari, për çudi, prapë  nuk  u tund nga vendi.

Baukasi i tha:

– Arritëm, ç’pret  më, zbrit!

– Pse  të zbres? – ia ktheu lypësari. – Kali është imi! Ti të zbresësh, jo unë! Nëse nuk pranon me të urtë, atëherë shkojmë te kadiu!

Turma  e kureshtarëve u mblodh përqark tyre, për të dëgjuar zënkën që u ndez papritur. Shumë vetë thërrisnin:

– Te kadiu,  te kadiu! Ai ua zgjidh davanë!

Të dy u nisën drejt kadiut. Gjykata qe përplot me njerëz. Kadiu i thërriste  me radhë ata, që gjykoheshin. Të parët ishin një fshatar dhe dijetari i njohur nga qyteti, për çështjen e një gruaje.

Kur i pyeti kadiu ata, mori këto përgjigje:

– Gruaja është imja! – tha fshatari.

– Jo, ky gënjen! – foli shkurt dijetari. – Imja është, çne e këtij firauni! 

Kadiu  i dëgjoi, heshti dhe iu përgjigj të dyve:

– Mirë, ju mora vesh! Lëreni gruan këtu dhe ejani nesër!           

Pas tyre, hyri kasapi tok me shitësin e bulmetit. I pari – i ndotur me njolla gjaku. I dyti – i lerosur me yndyrna. Kasapi mbante në dorë një qese me para, shitësi i bulmetit – dorën e kasapit.

– Te ky bleva gjalpë! – tha kasapi. – Kur nxora paratë për ta paguar, më kapi dorën dhe deshi të ma zhvaste gjithë qesen! Ja, edhe tani s’po ma lëshon, siç e sheh edhe zotrote! Ndaj erdhëm tek ju! Qesja me paratë  është imja! Ç’domethënë kjo gjë, mor jahu!

Shitësi i bulmetit tha:

– S’janë aspak të vërteta këto që thotë ky! – Kasapi erdhi në dyqan të blinte gjalpë. Kur ia mbusha poçen plot, ai kërkoi t’ia këmbeja florinjtë me para letër. Dhe kur unë i nxora ato, ai m’u vërvit, m’i  mori dhe desh t’ia mbathte! Çudi e madhe! E kapa nga dora dhe e solla në gjyq.

Kadiu heshti dhe ua ktheu:

– I lini paratë këtu dhe ejani nesër!

Kur erdhi radha e Baukasit dhe e lypësarit, Baukasi tregoi ç’kishte ngjarë.

Kadiu pyeti  lypësarin:

– Hë, po ti ç’thua?

– Gënjen ky! – iu përgjigj lypësari. – Unë po shkoja kaluar përmes qytetit, zotnia ishte ulur në një qosh. Më pa dhe m’u lut ta merrja në vithe. E mora, ç’t’i bëja, më erdhi keq, dhe e çova tek deshi. Por, më polli belaja!  Nuk pranoi të zbriste!  Më  tha se kali qenkësh i tij! Tobe jarabi!  S’është  aspak e vërtetë!

Kadiu heshti  u mendua pak dhe tha:

– Ma lini kalin këtu dhe ejani nesër!  

Ditën tjetër u mblodhën më shumë vetë, për të dëgjuar vendimet e kadiut.

Të parët hynë dijetari dhe fshatari.

– Merre gruan tënde, – i tha kadiu dijetarit, – kurse fshatari të ndëshkohet me pesëdhjetë shkopinj bythëvet!

Pastaj kadiu kërkoi kasapin.

– Paratë janë të tuat! – i tha, e duke e kthyer vështrimin nga shitësi i bulmetit, urdhëroi që edhe ai të ndëshkohej me pesëdhjetë shkopinj.  

Së fundi, kadiu u bëri zë t’i afroheshin Baukasit e lypësarit.

Pyeti Baukasin:

– A mund ta  njohësh kalin ti, në mes të njëzet kuajve të tjerë?

– Po! Menjëherë!

Pyeti lypësarin:

– Po ti?

– Edhe unë!

– Ec me mua! – i tha kadiu Baukasit.

Të dy hynë brenda në stallën e kuajve. Baukasi vajti pranë kalit të vet, që rrinte ndërmjet njëzet kuajve. Pastaj kadiu thirri në stallë lypësarin dhe e urdhëroi t’i rrëfente kalin. Lypësari e njohu dhe ia tregoi. Kadiu u kthye në vendin e tij.

– Kali është yti! – i  tha Baukasit. – Shko e merre! Lypësari të ndëshkohet me pesëdhjetë shkopinj bythëvet!

Kadiu, pasi mbaroi punë, u nis të shkonte në shtëpi, ndërsa Baukasi e ndoqi pas.

– Si është puna, nuk  të pëlqeu  vendimi im? – e pyeti kadiu. – Përkundrazi, mbeta shumë i kënaqur! – iu përgjigj Baukasi. – Por, doja të dija qysh e gjete se gruaja  ishte e dijetarit, qysh e gjet