Prof. Dr. Liliana  Elmazi

Deputete e PD ne Parlamentin Shqiptar
Projekligji per Arsimin e Larte, 23 korrik 2015
Kolege deputete,
Te dashur studente, studente te universitetit te Tiranes ku kam punuar me ndershmeri e perkushtim per 24 vjet, kolege pedagoge tem bare universiteteve shqiptare
Po e nis me nje replike me kryeministrin, meqe asnje koleg se permendi kete. Foli e foli gjate per universitetet private, hodhi plot sharje mbi to. Disa me te drejte e disa mllef. Por po I kujtoj kryeminstrit qe nese nuk do ishin keto universitete , nje mjese e mire e ministrave te tij te ulur pas meje sdo ishin aty, sepse do ishin te padiplomuar. Mos te flas pastaj per nje numer te madh deputetesh te mazhorances qe po ashtu kane diploma private. Tani e kane blere apo jo , sdi ta them, po shume ende jane analfabete edhe pse te dplomuar.
Nje miljon vota ne 23 qershor qe ju thjesht fare I perktheni ne nje miljon shuplaka per opoziten e sotme, nje konfirmim sipas jush per te qeverisur shumicen e bashkive ne 21 qershor, edhe pse per here te pare ne historine e zgjedhjeve shqiptare jo vetem pluraliste nderkombetaret, miqte e shqiperise artikuluan qarte e prere se pati blerje te votes, pati kercenime nga qeveria, shto ketu dhe kandidatet e kriminalizyar, juve ju entuziazmuan per te alla reformuar cdo gje, me mire ta themi, per te filluar cdo gje nga 0 ne kete vend, sepse te majte e te djathte qe kane qeverisuar para jush, ishin thjesht fare “ djaj” qe e shkaterruan dhe dogjen kete vend. Por fati trokiti ne deren shqiptare ne 23 qershor: e fati shqiptareve ishte rilindja…e cila do te bente shtet, jo shaka si me pare. Do te reformonte cdo aspect te jetes ekonomike sociale ligjore.. do te ndermerrte reforma te thella qe do tu mundesonin shqiptareve parajsen, ne vend te ferrit berishian, te nanos, majkos, metes apo dhe finos. E niset me te ashtuquajturat reforma ekonomike e fiskale qe do te lehtesonin barren fiskale te shqiptareve te varfer duke premtuar qe do tu merrnit te pasurve me shume dhe rezultati: taksat jane rritur, perdite rendohet xhepi dhe ekonomia e shqiptareve, ata po behen me te varfer, te varferit te mjeruar u hiqet apo dhe ulet ndihma ekonomike, , por te pasurit pasurohen perdite e me shume vecanerisht klientela qeveritare… korrupsion ne dogana e tatime, evasion fiscal record, te ardhurat nga dy shtyllat e buxhetit jane ne renie, cfare bête ju sidomos keto 5 muajt e fundit: zhytet ekonomine dhe tregtine ne kllapi, qe per fat ende spo jep shpirt jo se ju per ta SHPETUAR po injektoni fonde per te ringjallur ekonomine , por po terhiqni fonde parash ne forme borxhi per te mbajtur ne kembe nje ekonomi ne kllapi. nderkombetaret u bien kembanave te alarmit: kujdes ekonomia po prek fundin…Rezultat ekstremisht me I keqi I corbes rilindase jane azilantet nga SHQIPERIA qe SHENOJNE REKORD: JEMI NE VEND TE PARE, IA KALUAM DHE SIRISE NE LUFTE… Perdite shqiptare qe ikin nga syte kembet, sa me larg kesaj “parajse allarilindase””’
Por Le ti kthehemi projektligjit ne fjale….
Duke pershendetur dhe vleresuar personalisht ministren e arsimit per deshiren dhe vullnetin e saj te mire per nje arsim universitar cilesor, larg sjelljeve joetike e korruptive te disa pedagogeve qe detyrojne studente te blejne noten, te ndonje drejtuesi universiteti apo fakulteti rajonal qe shet vendin e punes, apo atyre private qe e konsiderojne universitetin si nje kioske qe shet domate, pra, si cdo biznes fitimprures, apo problematikave te tjera me te cilat hasen universitetet shqiptare sot, kam mendimin , madje bindjen se nje reforme e tille ne arsimin e larte, I kalon caqet e deshires dhe vullnetit te mire te ministres, madje reforma ne fjale nuk ka sesi te shmange dhe interesat klienteliste , te segmenteve te caktuara qeverisese. Ndaj me keqardhje thjesht do te perseris se si e quajne profesoret e nderuar, pedagoget, studentet kete projekligj : abuziv, korruptiv, klientelist, qe e ve arsimin e larte nen hyqmin e qeverise apo te njeshit dhe qe e shkaterron ate…fare troc: universitetet do jene nen thundrren e politikes dhe parase. Me te drejte lind pyetja: cilet jane porositesit e ketij projektligji? Natyrisht nevoja e arsimit te larte jo… “gojet e liga” thone qe jane pronare universitetesh private, dhe jo vetem porosites ne fakt, por ndoshta dhe autore te tij… qe duan te fusin duart e zgjatura edhe ne buxhetin per arsimin, pra ne taksat e shqiptareve per te lulezuar biznesin e tyre universitar.
Por cfare bête ju Per dy vjet ,? U bête Eksperte ne hedhje laqesh ne fytin e shqiptareve ; e bête fytin e shqiptareve te shkrete sikur te jete prej celiku duke hedhur cdo here nga nje lak te ri : lak kur rritet taksat, lak kur shtuat taksa te reja, lak, kur hoqet ndihmen ekonomike per mbi 20 mije familje apo e ulet vleren e asaj ekzistuesene rreth 15 dollare, lak kur rritet cmimin e energjise dhe qytetaret duhet te paguajne padrejtesisht faturat e abusive te majme , perndryshe I prêt qelia dhe prangat……. Kesaj radhe laku u vihet studenteve me pamundesi ekonomike dhe familjeve te tyre…sepse projektligji ne fjale le pa shkolle mijera te rinj që nuk kanë mundësi financiare per te perballuar tarifat e rritura te studimit , duke ua kaluar koston vetë studentëve. ne te njejten kohe, ky pligj i kthen universitetet në varësi direkte te kryeministrit, ashtu si dhe rastet e tjera kur sillni dhe aprovoni ligje per te patur nen hyqm institucionet e pavarura te vendit…
E drejta per tu arsimuar eshte nje e drejte themelore, por ju ua hiqni mijera e mijera te rinjve shqiptare qe kane talent, kane ambicie, e duan qe kete ta permbushin në universitetet publike, por që nuk kanë mundësi ekonomike për te perballujar tarifat e larta te studimit, qe ju u ofroni me kete pligj.
Debati per kete pligj ka kohe qe ka nisur. Qe ne krye te heres, por dhe sot studentët janë kundër, maturantët janë kundër, prindërit janë kundër, stafet akademike të universiteteteve publike janë kundër, mbarë opinioni publik është kundër kësaj nisme, ekspertët më në zë të angazhuar nga vetë qeveria janë shprehur kundër, nuk kisha degjuar me pare, gjate karrieres sime 24 vjecare si pedagoge, qe pedagoget te neshkruajne memorandum… por jane 250 profesore te shquar te univers publike qe e kane nenshkruar nje memorandum te tille, per here te pare kam pare studente e pedagoge qe protestojne para kryeministrise duke e shpallur non grata ne universitete kryeministrin e vendit.. dhe qeveria vazhdon ta beje veshin e shurdher… jo vetem e sillni kete nisme, por kryeministri urdheron grupin prlm per votim on bllok. Parate publike te marra nga pensionistet, nga te varferit do te mbushin xhepat e pasanikeve qe financojne fushata elektorale apo media tellalle te pushtetit.
1. Pjesa me e debatueshme e ketij pligji eshte ajo e financimit te arsimit te larte. Ky Projektligj pretendon të implementoje nje model të ri të financimit të arsimit të lartë, I cili mbështetet ne dy elemente: a. në perfomancën (outputi: treguesit e cilësisë në mësimdhënie dhe kërkimin shkencor) e universiteteve ekzistuese, b. si dhe në kredinë studentore.
Financimi mbi bazën e treguesve të performancës është një prirje e kohës ne vendet e zhvilluara, e cila mbështetet në një investim të rritur nga buxheti dhe burimet e tjera (fondacionet e kërkimit shkencor, industria, degë të tjera të ekonomisë private, donacione) për zhvillimin e arsimit të lartë.
Por ne rastin tone ka dy pikepyetje ne lidhje me modelin qe kane te bejne me
a. nga nisemi per te implementuar kete model dhe
b. cfarë objektivash ka kjo qeveri me implementimin e nje modeli te tille, te denje per vendet e zhvilluara. ? Nisemi nga një buxhet I cili është vetëm rreth 0.4% e GDP për arsimin e lartë dhe parashikimii afatmesëm nuk shënon ndonjë rritje të konsiderueshme. Për të pretenduar cilësi në arsimin e lartë buxheti duhet të jetë së pakten 1.2 % të GDP. Vendet më të varfëra të BE investojnë së pakten 10 herë më shumë buxhet për një student në vit në krahasim me vendin tonë! Shqipëria praktikisht, jo vetëm tani por edhe për 10 vitet që vijnë,
nuk ka burime të tjera nga ekonomia private për të rritur investimin në arsimin e lartë, pra nuk do te kemi rritje te buxhetit per arsimin… kuptohet qe rruga e vetme

Eshtë rritja e kontributit nga familjet e studentëve përmes rritjes së tarifave të shkollimit.
Për të përballuar rritjen e tarifave, qeveria parashikon që studentët të marrin kredi nga skema e kredisë studentore, e cila nuk miratohet nga legjislativi por me nje VKM, duke bere qe studentet te varen nga qeverite qe shkojne e vijne.

Skema të kredive studentore aplikohen në shumë vende. Por shteti bëhet garant me mekanizma të ndryshëm për të mundësuar kushte/kritere shumë lehtësuese të kredisë studentore, në mënyrë që studentët të kenë mundësi të studiojnë, pavarësisht nga gjendja ekonomike e familjeve të tyre, dhe ta kthejnë lehtësisht kredinë pas përfundimit të studimeve.
Pra, me këtë model financimi që parashikon ky ligj, kjo qeveri synon të rritë financimin e arsimit të lartë duke futur në borxhe të mëdha studentët dhe familjet e varfëra shqiptare, dhe jo duke rritur buxhetin për arsimin, sic u premtoi shqiptarëve në zgjedhjet e 23 qershorit. Premtimi ishte: buxheti për arsimin 5 % e GDP! Deri tani e ka vetëm 2,7% për arsimin në tërësi, ku arsimi I lartë zë vetëm 0.4% të GDP-së! Ky ishte një mashtrim I madh. Tani u thotë shqiptarëve paguani nëse doni ti shkolloni fëmijët tuaj në universitetet tona publike! Ndryshe rrini pa shkollë,

Projektligji parashikon transformimin e uviversiteteve publike dhe shkollave të larta private në universitete publike të pavarura që kanë akses të barabartë edhe në fondet publike.gje te cilen prof Jan de GROOf e quajti nje marrezi te pahasur me pare

Ky është model tipik komercial! Me këtë model edhe shkollat e larta private, të transformuara në këtë tip universiteti, përfitojne “nga këto fondet shumë të mëdha publike”
Modeli I parashikuar në këtë ligj nuk ngjan me ndonjë model të një vendi tjetër. Qeveria pretendon se ka marrë për bazë modelin britanik! Sigurisht tipe të ngjashme universitetesh ekzistojnë në disa vende shumë të zhvilluara dhe shumë të pasura (SHBA; Britani e Madhe, etj), ku universitetet kanë mundësi të thithin financime nga industria, degët e tjera të ekonomisë, fondacionet dhe agjencitë e fuqishme të shkencës, donacionet private, etj. Në këto vende aplikohen edhe tarifa shumë të larta të shkollimit, ndryyshe nga vendet e Europës kontinentale që kanë tarifa përgjithësisht të ulta të shkollimit, në raport me të ardhurat e familjeve apo pagat.
Po Shqipëria është ndonjë vend I pasur që mund të krahasohet me SHBA, Britanine apo ndonjë vend tjetër të pasur?! Valle qeveria na konsideron shtetin e 51 te USA apo pjese te komonwelthit britanik?

Dhe ajo që është më e rëndë është se e gjithë këtë , qeveria e justifikon me autonomi më të madhe se sa ajo që parashikon Kushtetuta! Te pakten te ndryshonte kushtetuten… Kjo është tallje me studentët, prindërit e tyre dhe me pedagogët.

Per cfare autonomie flitet! Një Bord mediokër, që mund të jetë edhe me shumicë nga qeveria sidomos kjo e supershkolluara ne universitett private qe u mbyllen , do të marrë vendim për ta transformuar në Universitet I pavarur, ndoshta edhe kundër vullnetit të studentëve dhe pedagogëve! A mund të imagjinohet kjo në një vend demokratik? A mund të marrë një Bord mediokër, thuajse politik, një vendim të tillë kaq jetik psh për një universitet public, si psh UT, që është një pasuri e pacmuar kombëtare e ndërtuar për gati shtatë dekada nga mundi dhe djersa e shqiptarëve!

Nuk jam kundër arsimit të lartë privat. Une jam per nje arsim te larte privat e publik cilesor… Por nuk mund të pranoj që në kushtet reale të Shqipërisë, sidomos të financimit të arsimit, të implementohet një model i cili ato 400 Euro në vit, që jep sot qeveria për një student në universitetet publike, i përgjysmon apo më keq akoma. Dhe pastaj mund të pritet cilësi? Mund të qëndrojnë në këmbë universitetet publike te rretheve, psh? Jo, ato do të rrënohen.

Kur niveli i buxhetit dhe investimit tërësor që bën vendi për arsimin e lartë ti afrohet nivelit të pakten të vendeve të reja të BE, atëhere mund të bëhet fjalë për modele të mbështetura në konkurencën e lirë midis universiteteve publike dhe atyre private edhe për fondet publike.

Modeli I universiteteve publike të pavaruara e rrit me shpejtësi koston e shkollimit të lartë, duke e bërë atë të papërballueshem për familjet shqiptare, jo vetëm të shtresës së varfër por edhe të asaj të mesme të shoqërisë.

Projektligji dëmton rëndë aksesin e të rinjve në arsimin e lartë, sidomos të atyre te familjeve të varfëra dhe të zonave rurale, për shkak të:

-rritjes së tarifave të shkollimit. Si modeli i financimit së bashku me kredinë studentore, edhe modeli i universiteteve publike të pavarura, do të cojnë në rritje të shpejtë të tarifave të shkollimit, duke i bërë ato të papërballueshme për studentët dhe familjet e tyre. Ligji nuk ka asnjë referencë që kushtëzon qeverinë për nivelin maksimal të tarifës së shkollimit. Kjo qeveri i rriti vitin e kaluar tarifat e shkollimit me 20 deri 100 %, cka do të thotë se kjo është qasja e saj ndaj tarifave.

Projektligji është i bazuar në qasjen etatiste, pra është shteti në qendër, jo universiteti
arsimi duhet të jetë aspekt bashkëpunimi i gjithë grupeve sociale. Përgjegjësia e shtetit në përcaktimin e ardhshëm të sistemit të karrierës duhet të balancohet me përgjegjësinë e trupës akademike. Shteti nuk është faktori kyç apo aktori kryesor për arsimin e lartë, por trupa akademike, departamenti, fakulteti, pedagogët, studentët, vetë universiteti janë aktorët kyç.

Auditi dhe llogaridhënia
Referuar kontekstit specifik të Shqipërisë, mungon një kapitull për integritetin dhe sjelljen antikorruptive. Kështu nuk trajtohen auditi, llogaridhënia, auditi i auditeve. Mungojnë parametrat dhe objektivat për transparencën e buxhetit.
Projektligji krijon pasiguri të madhe tek pedagogët e universiteteve publike, jo vetëm për pagat por edhe për vendin e punës.

Me këtë ligj pagat e pedagogëve janë të pasigurta, sepse shteti nuk i merr përsipër ato. Madje, edhe vendi I punes se tyre nuk eshte I sigurt. Opozita kërkoi në komision që të përfshihej një amendament që „shteti garanton pagat e punënjësve në universitetet publike“ por nuk u pranua. Për më tepër, pligji nxirrte si burim të parë të financimit të universiteteve publike – vetfinancimin. Ligji u jep universiteteve publike të drejtën të përcaktojnë numrin e punonjësve dhe nivelin e pagave si shprehje e rritjes së autonomisë së personelit dhe të financimit. Po kur universitetet nuk kanë buxhet cfarë do të bëjnë me këtë të drejtë? Do ta përdorin atë për të shkurtuar numrin e pedagogëve në mënyrë që të mos ulin pagat.

Për shkak të frymës kufizuese të ligjit për aksesin e studentëve në universitetet e vendit, projektligji stimulon largimin e brezit të ri nga vendi për të studjuar, jo vetëm në vendet e zhvilluara, por edhe në universitetet e Kosovës dhe Maqedonisë. Gjithashtu, projektligji nuk parashikon politika reale nxitëse për kthimin në Shqiperi të të rinjve, që kanë përfunduar me rezultate të larta studimet universitare dhe pasuniveritare në universitete të huaja prestigjioze, dhe rekrutimin e tyre me përparësi si pedagogë apo kërkues shkencor në universitetet publike.
Perfundimisht, nje ligj te kundershtuar NGA TE GJITHA GRUPET E INTERESIT, qe rrit tarifat e studimit ne univers publike e I perafron me ato private, qe u heq te drejten e shkollimit public te rinjve qe kane talent, zotesi, por jo para, nje pligj abuziv e klientelist, nuk mund, nuk duhet, nuk dua dhe nuk kam si e votoj. Midis thirrjes suaj per ta votuar, dhe zerit te dhjetera mijera studenteve, mijera pedagogeve kolege te mi per 24 vite, prinderve te tyre, profesoreve te shquar… ndergjegjia me thote te jem me keta…pra nuk mund te votj nje ligj antiarsimit shqiptar, abuziv, klientelist.
Ju faleminderit!