Blerta Haxhiaj

Habermas Jurgen me një teori normative në mënyre të kujdeshme na tregon se si duhet te jete (….) dhe jo se si është (….). Një ngjajshmeri me Hanna Arend – ku e gjithë puna e saj është në kuader të politikes dhe jo për politikën. Gjendja shpirtërore karakterizohet nga dy tendenca primare të cilat janë  – ekspansioni i konceptimeve natyraliste mbi boten dhe ndikimi politik i fanatizmave fetare. ‘Commonsense’ qytetar vihet në sprovë dhe ato fetare dhe jo fetare mundohen të gjejnë një ‘Modus Vivendi’  që të jetojnë në një rregullsi dhe në harmoni së bashku. Ku është momenti për inkuadrimin e elementeve teknike? – Krijimi i opinionin dhe shprehja e vullnetit të lire në shoqeritë demokratike mund të funksionojë dhe të realizohet atëherë kur qytetaret përmbushin pritjet e mundshme në qytetarinë e sjelljeve dhe në komunikimin e tyre. Nuk është e lehte të komunikohet mes dy apo më shumë religjoneve sepse lëmë vend keqkuptimeve dhe konflikteve qoftë verbale – simbolike apo fizike. Që bindja fetare të realizohet edhe në komunikim duhet të respektohet ajo,  duhet të gjendet rruga e duhur për këte komunikim.  Dialogu midis Natyralizmit dhe Religjonit (mes asaj qe rritet nga vetëvetja dhe të shënjtes) si element inkuadrohet sekularizmi, roli, poziviteti dhe negativiteti i saj mirëpo pa harruar teknikat dhe elementet në komunikim sepse nëpermes komunikimit shprehin njohurite dhe dijet. Habermas në “Theory of Communicative Action”, religjonin e trajton nga një prespektive sociologjike. Si një mënyre arkaike e integrimit social, qëkur atëherë, sidoqoftë, ai eksploron rolin e religjonit në politik dhe marrëdhenien midis “metodikes” religjoze dhe filozofike të diskursit. Filozofia hyn në loje vetem me anën sekulare : – “Unë bëj dallimin në mes termit ‘sekular’ dhe atij ‘sekularist’. Në ndryshim me pozicionin mospërfilles të një personi sekular apo jobesimtar, i cili mban qendrim agnosticist përkundrejtë vlerave fetare, sekularistët hyjnë në polemike me doktrinat fetare të cilat, megjithatë tezat e tyre të papërligjura shkencerisht gëzojnë sidoqoftë një peshe shoqërore. Sot sekularizmi shpesh mbështetet mbi një natyralizëm të rrepte, do të thotë një natyralizem të argumentuar shkencërisht. Ndryshe nga rasti i relativizmit kulturor në këte rast mua nuk me duhet të marr qendrim për sfondin filozofik. Sepse në bashkelidhjen tonë mua më intereson çeshtja nëse zhvleftësimi sekular i fese, kur një dite ai pranohet nga shumica dermuese e qytetarve sekulare, do të përputhet, përgjithësisht, me raportin e skicuar të barazise shtetërore – qytetare dhe diferencave kulturore” Si filozof ky autor (Jurgen Habermas) ka përshkruar qasjen e tij si një ‘ateizem metodologjik’, e cila nënkupton një lloj eksperimenti në demitiligjizimin radikal e cila sidoqoftë është e hapur. E shikuar nga ky kënveshtrim nuk do të nënkuptoje që kjo është e pakuptueshme apo e vështire nga ana e reflektimit teologjik. Ai garanton atë  që quhet aftësitë e panevojshme për kuptimin që janë të ruajtura në gjuhen religjoze. Aftesi të cilat nuk janë të reduktuara në arsye filozofike dhe sekulare. Autori insiston në diferencen mes mënyres diskursive filozofike dhe teologjike, si një refleksion i fatit, teologjia nuk mund të heqe dore nga esenca e vet në eksperiencen religjoze dhe rituale. Si pasojë ajo reziston si apologji e cila synon të japë (gjeneroje) besime religjoze nga premisat filozofike. Këtë revizionim Habermas e zhvillon në dialogun e zhvilluar me Cardinal Ratzinger (Pope Benedict XVI), këtu verehet se sa shumë filozofia perëndimore përmban trashëgimi Kristiane, ku filozofet asimilohen duke ndjekur idete e përgjegjësisë, autonomise dhe të justifikimit; historia dhe kujtesa; fillimi i ri; inovacioni; kthimi; alienimi; rimishërimi; individualizmi dhe komuniteti. Idea e Krishtertë se qenia njerëzore është një imazh i Zotit ka qënë një bazament i rëndësishem për teorine morale–politike perendimore. E cila nëse përkthehet në idene religjoze nga këndveshtrimi sekular ‘njeriu si i barabartë në dinjitet dhe respekt i pakushtëzuar’. Këtu mundësohet lidhja mes mundësive të shprehjeve të diferencuara dhe ndjeshmërise e cila derivon në ato jetë të cilat kanë konsumuar, semundje sociale, dështimi në jete dhe deformimi i relacionit njerezor. Në mënyren e veprimit apo pragmatizmit religjoni mund të prese ose të kete përmbajtje njohëse integrale e cila nuk është ezauruar nga mundimet sekulare. Habermas duket që ka lokalizuar kufijte e eksperimentit të tij metodologjik të demitiligjizimit. Autori evokon për një dialog në të cilën format e përbashkëta sekulare dhe religjoze mund të mësojne nga njera-tjetra. Këtu lidhja mes menyres sekulare dhe religjoze ateron ne ate pozicion ne te cilen Habermas e quan dhe e vendose religjonin ne sferen publike. Jo çdo hapesire publike përben një sfere publike? Duhet të plotësohen disa kushte që të përmbushen kriteret për sfere publike, pra jo çdo hapësire përben një habitat (gjendje) të sferes publike.”Për ta njohur të veçantën në natyren sociale të njeriut, duhet përkthyer fjale për fjale formulimi i famshem i Aristotelit, me çka njeriu është një zoom politikon: njeriu është një kafshë politike, do të thote një kafshe ekzistuese në hapësiren publike. Me sakte mund edhe të thuhej: njeriu është një kafshe, i cili fale ndërthurjes se tij fillestare në nje rrjetezim publik të marrëdhenieve sociale vetem atehere i zhvillon kompetencat e veta, të cilat e bëjne ate një personalitet … Ne, njerezit mësojme nga njeri – tjetri dhe kjo është e mundshme vetem në hapësiren publike të një mjedisi kulturor stimulus” Sfera publike lidhet me strukturat dhe pasojat e qellimeve se përse një sfere e tillë ekziston. Shpeshhere kur flasim për sferen publike kihet parasysh se sfera e mediave, një nga elementet qe e përbejne sferen publike. Habermasi vinte në dukje se përmasa e sferes publike kerkon të përligje të drejten e pushtetit të saj politik duke këmbëngulur në karakterin universal të burimeve normative të cilave individet i drejtoheshin. Habermas sferen publike e sheh si nje ideal vleresues ku ndryshimi ne sferen publike nenkupton fuqinë korrigjuese të saj duke paraqitur një përmase normative dhe aksiologjike që i njihen sferes publike si një tip – ideal. “Per sferen publike të qytetarise ashtu siç shihet nga Habermas, si një arene e debatit publik, te informuar dhe rezonues ….” Në diskutim domethene në debat, për të ditur nëse ‘kërkesat e vlefshmerise’ të paraqitura në aktin e kominikimit janë gjithashtu të perligjura ku bëhet fjalë për ‘perpikeri’–‘ saktesi ‘ dhe ‘çiltersi’. Që diskutimi të rrjedhe mirë duhet siguruar që çdo pjesemarres ka një mundësi të barabartë për të shpalosur ‘përpikmërinë’ e mendimit te tij, të kërkoje të vleresohet ‘saktësia’ e tij dhe të parashtrohe hapur ‘çiltersine’ e tij. Relacioni në qendër të përmbajtjes janë detyrat e qytetarve besimtare për të përkthyer religjonin e tyre të bazuar mbi thirrjeve apo shprehjeve sekulare, mundesisht të hapura ndaj arsyes. Për Habermasin besimi nuk duhet nënvleresuar si një force ekzistenciale e religjonit, se si besimi për disa besimtare mund të sigurojë bazat e mjaftueshme për drejtimet e tyre politike, edhe atëhere kur arsyeja publike mund të merret si mbështetësë e këtyre pikepamjeve. Çeshtja e cila besimtaret e përshtatin në religjonin e tyre nga pikëpamjet sekulare si justifikim imponon ngarkesa të panevojshme të këtij lloji. Përgjigjet e kërkuara për këtë lloj përshtatshmërie ndoshta u pershtaten vetem politikaneve dhe personaliteteve publike nën institucionet e pushtetit të cilet e bëjnë, aplikojne dhe ekzekutojne ligjin. Jo vetëm në sferen publike mirepo edhe në ambientet e pushtetit, arsyeja religjoze mund të jete e mjaftueshme për të justifikuar vendimet shtrenguese ligjore dhe administrative. “Sekularizmi i pushtetit shtetëror ishte përgjigjja e përshtatshme ndaj luftërave konfensionale të fillimeve të Eres së Re. Parimi i ‘ndarjes se shtetit nga kisha’ është përmbushur shkallë-shkallë dhe në mënyra të ndryshme në legjislacionin e vendeve te ndryshme. Dora dores pushteti shtetëror merrte karakter sekular, me përpara vetem sa të duruara, u jepeshin të drejta të metejshme – pas lirise së besimit së fundi edhe e drejta për ushtrimin e lire dhe të barabarte të besimit. Një vështrim historik mbi këtë proçes të vështire dhe që zgjati deri ne shek. XX mund të na jape informacion të mirë për premisat e arritjes së çmueshmerise të një lirie besimi gjithëpërfshirese, të përgjithshme dhe të barazvlefshme për të gjithë qytetaret” Habermasi qëndron në premisen se parimin e neutralitetit e zhbën atë që nëngjesh demokracinë moderne konstitucionale, me ndarjet e saj të kishave dhe statusit. Këtu është idea se të gjitha vendimet politike duhet (patjeter) të formulohen në atë gjuhe e cila është e barabarte për të gjithë qytetaret, dhe duhet (patjetër) të jete e mundshme që të justifikohet në po atë gjuhe. Mirepo ka edhe të tille që e kundërshtojne këtë ide për një demokraci te legjitimuar. Respektivisht presupozohet se proçedurat dhe vendimet duhet të veprojne me një background të barabarte për të gjithë qytetaret, edhe pse demokracia duhet të mbajë legjitimitetin e vet dhe të shmange disfunksionimet prapë se prapë derivon te pushteti. Përmbajta e këtyre debateve shtrihet mbi barrën e qytetarve, besimtaret mund të kenë si objektiv teorite e Habermasit i cili tenton të vendose  planin asimetrik mbi barren e tyre, nga ana institucionale duke tejkaluar mënyrat sekulare të justifikimit. Jobesimtaret nuk kanë nevoje të mbajnë të njëjtin justifikim religjoz. Këtu Habermas ofron hipotezen se besimtaret dhe jo – besimtaret janë të përfshirë në një proçes komplementar të mësimit në të cilën nga çdo anë mund të mesojnë nga njeri – tjetri, si një proçes kooperativ mesimi. “Ndërkaq mbetet gjithnjë e diskutueshme se si në rastin konkret do të hiqet kufiri mes lirisë positive të besimit, pra të së drejtës për të ushtruar besimin tënd dhe lirisë negative të besimit, për të mos qënë i detyruar t’u nënshtrohesh praktikave fetarë të besimeve të tjera. Por në një demokraci, të dëmtuarit – qoftë edhe jo drejtëpërdrejtë – marrin pjese edhe vetë në procesin e vendimmarrjes”. Përshtatja mundëson që të shtrohen pyetje dhe çeshtje nga të dy anët, besimtari e cili kërkon argumente të pranueshme publicistike ndërkohe që jo–besimtari mundohet ta afrojë religjonin si një burim të mundshem të mendimit, ku të gjitha të vërtetat e ekzistences njerëzore janë të relevuara. “Kuptimi deontologjik i vlefshmerise së normave, ndërkohe të bëra problematike, shpalosen në kushtet e diskursit si ideja posttradicionale e vërtetësise së marrjes parasysh në mënyre të barabarte të interesave. Nevoja arsyetuese, e shtrirë në vete normat, me pas tërheqe vemendjen në desiratin e një parimi perkates të moralit, i cili si rregull argumentuese mund të bënte të mundshme nje konsensus të arsyetuar mbi normat e diskutueshme dhe me këtë mund t’i  ruante moralin edhe në kushtet moderne një domethenie kognitive” Habermasi sugjeron disa shtrirje të mundshme te besimtaret, ku në perëndim në fund të fundit, të Krishteret nuk janë edhe aq të ngarkuar ashtu siç mendohet, pas të gjithave disa nga idete sekulare të cilat informojnë një demokraci konstitucionale informojnë edhe të drejtat individuale të patjetersueshme, liria dhe pelqimi qe origjinen e kanë në Krishterim. Disa arsye te religjoni, ato mund të kenë dalë në siperfaqe në mënyre inteligjente si një prepozicion te jo-besimtaret, e të cilat nuk mund të përshtaten nga eksperienca e jetes apo te fati, sidoqofte mbetet e rëndesishme që jo-besimtaret të mesojnë nga besimtaret dhe duhet që besimtaret të kenë një avantazh epistemologjik në këtë proçes përshtatshmërie apo ndryshe proçesi determinues ose një permbajtje sekulare të përshtatshme të jetë e bazuar mbi arsyen. Objektivizmi presupozohet se sipas këndveshtrimit të tij është një asimetri mes arsyes publike sekulare nga e cila në të dy anët e saj ka akses në parimet e tij, dhe arsyet religjoze nga e cila vetem besimtaret kanë akses të plote.

Përndryshe mbështjetja objektive nga pozicioni i Habermasit është të drejtojë atë objektivitet e cila thirret në përmbledhje ku të tërë parimet e të gjitheve kanë një akces të barabarte duhet të kenë një vend të priviligjuar në diskursin politik. Për të refuzuar pozicionin publik të arsyes sekulare, në një shoqeri pluraliste, është si të thuash aty nuk ka arsye publike, çdo prespektive e qytetarit qofte religjoze apo jo është e kuptueshme që të jete e barabarte me te tjeret. “Doemos ‘toleranca’ nuk është çeshtje vetëm e ligjvënies dhe ligjzbatimit, ajo duhet praktikuar në jetën e përditshme. Tolerance do të thotë që besimtaret, besimtaret ndryshe dhe jobesimtaret të pohojne reciprokisht bindje, praktika dhe forma jetesore që ata vete nuk i pranojnë” Mos të harrojme se dikush mund të heqe asimetrine mes aksesit të arsyes sekulare dhe religjoze duke bërë një diskurs të barabartë të pranueshme për të gjitha parimet, mirëpo kjo vështire mund të justifikoje eksperiencen ekzistenciale. Diskursi diskursiv i diskutimit, pohimi që konsiston në zberthimin racional të objektit për të cilin mendohet, gjykohet e cila eshte e kunderta e intuites. Ndërthurja simpatike shoqëri – politike – religjon të derivon në kanale të shumta të komunikimit, për të shkuar atje duhet kuptuar se çfare është natyralizëm, sekular, sfere publike, hapësirë publike, demitiligjizimi (deligjitimi i mitit) dialogu që thërret autori ka format e përbashkëta që mund të mësojne nga njera – tjetra, liria negative dhe liria positive e besimit.