Nga Aurel Plasari
Nga cikli “Me historinë poshtë nënkresës”
Po, shitblihen edhe ata: i përgjigjem pohimisht që në krye pyetjeve në FB. Në historinë e diplomacisë botërore, për çdo kohë e për çdo vend, gjen shembuj ambasadorësh që shiten e blihen, siç paskësha thënë. Ambasadorë të tillë që, nën mbulesën e punës për shtetin që përfaqësojnë, japin e marrin për llogari të të tjerëve, çfarë do të thotë edhe të vetën. Dhe jo vetëm për shkak të parasë, – nuk ka kuptuar gjë kush e mendon shitblerjen vetëm kështu, – sepse nuk korrupton vetëm paraja. Edhe vaniteti korrupton, edhe mendjemadhësia që ti, si diplomat, i di punët e shtetit që përfaqëson më mirë se shteti vetë. Shtoni mandej trillet dhe tekat, simpatitë dhe antipatitë, pjesë të vanitetit njerëzor edhe ato. Qysh kur diplomacia ka zënë fill si profesion e ka shoqëruar edhe ai zvetënim që u quajt “corruptio”. Si specialistët e tjerë të çdo fushe të praktikës politike, është e kuptueshme që vetë diplomatët të kenë kujdesin që në propagandën divulguese të mburren e të lëvdohen për arritjet, sukseset, mbylljet me nder e faqe të bardhë të karrierave, urdhrat e varur në qafë a të mbërthyer në kraharorë. Sepse lulëzojnë për ta edhe dafinat, askush nuk ua mohon. Më ka qëlluar të njoh ambasadorë të tillë, të denjë për dafina, dhe i quaj raste fatlume në jetë njohjet me ta.
Mirëpo ja që as unë, as ju nuk kemi qëlluar diplomatë dhe nga librat e historisë së diplomacisë mund të mësojmë se si në atë art – meqë e quajnë edhe art – të trajtimit të çështjeve të politikës ndërkombëtarë për llogari të shtetit shembuj historikë të korruptimit të nëpunësit që quhet “ambasador” ndeshen sa të duash. Dhe jo vetëm në epokat e lulëzimit të drogës dhe të parave të saj. Ç’arsye vallë do të kishim që asi shembujsh t’i fshihnim duke e gjymtuar njohjen tonë vetëm në ½ e “gjësë”? Prandaj kam bërë thirrje që të mos u zihet besë atyre propagandistëve që përfaqësuesin diplomatik, kushdo qoftë ai, rreken ta shndërrojnë për publikun në mit duke e ngritur mbi kryet si ikonë: athua se zotëria e tij diplomat qenkësh përfaqësues i Hyut në tokë.
Një shembull më kërkoni? Apo njëqind? Ja ku po jap këtu një të bukur, ndër më të hershmit. Mund të shërbejë edhe për t’u përdorur në manualet tona të historisë diplomatike kur të vijë koha e të hartohen ato siç do të duhej. Sepse është një shembull që ka fshikur fushën e albanologjisë falë një ndodhie historike që kaloi edhe nëpër Arbëri, siç e desh fati. Po zbres nga rafti riprodhimin e një libërthi të botuar më 1886 me titull “Udhëtim i një ambasadori venedikas nga Venediku në Kostandinopojë më 1591”. Autori, një Gabriele Cavazza, ka shërbyer si sekretar i ambasadorit të jashtëzakonshëm venedikas Lorenzo Bernardo, të dërguar në Kostandinopojë me një “mision të posaçëm”. Në këtë libërth qëlloi i pari kryegjahtari i historisë së librit në Shqipëri, vetë z. Lumo Skendo, i cili e njoftoi dikur në revistën e vet “Dituria”. Sepse relacioni në trajtë ditari i sekretarit ka regjistruar të dhëna me vlera gjeografike, demografike, ekonomike, tregtare etj. për viset nga pati kaluar karvani ambasadorial dhe njëherësh për banorët e tyre: Kotorr, Ulqin, Shkodër, Shëngjin, Lezhë, Laç, Krujë, Tiranë, Elbasan, Gjorm, Përrenjas, Strugë, Ohër, Manastir etj., herë nëpër visore të mbuluara në ujëra të vakëta deri në gjunjë të kuajve, herë va më va për lumenjsh të rrëmbyer, herë nëpërmes pyjesh madhështore me frashër a korijesh me dushk, përfshi edhe “fushën e madhe e të famshme të Skënderbeut të quajtur Tiranë”, kështu e ka njoftuar.
Për ambasadorët e Republikës ishte udhëtim jashtë të zakonshmes, sepse ata udhëtonin rregullisht, simbas një protokolli të rreptë sigurie, me anijet e flotës së tyre luftarake nga Venediku në Kostandinopojë dhe anasjelltas. Pra jo nëpërmes visesh të pasigurta, sa për shkak të vendësve jo fort dashamirës, aq edhe për shkak të autoriteteve turke. Por udhëtimi duhej të ishte i tillë posa që “misioni i posaçëm” kishte të bënte me një sekret shtetëror: ambasadori venedikas Girolamo Lippomano, në atë kohë përfaqësues i epërm i Republikës së Venedikut në Kostandinopojë, ishte akuzuar për tradhti të lartë ndaj shtetit.
Dhe nuk ishte fjala për një nëpunës sidokudo të Republikës, për ndonjë sivëlla të ndoca prej diplomatëve të sotëm, nga ata që prej CV-ve u dallohet lehtësisht prejardhja partiako-burokratike, d.m.th. rëndomqare. Ser Lippomano ishte pinjoll i në familjeje patricësh të Venedikut ndër më të fuqishmet në politikën e Republikës. Kishte bërë deri atëherë një karrierë të shkëlqyer politike, duke mbuluar pothuaj të gjitha ambasadat europiane, derisa kishte përfunduar bajl i Republikës në Kostandinopojë, më e larta detyrë diplomatike në atë që quhej cursus honorum për një patric venedikas. Ndërkaq ky status nuk e kishte penguar Këshillin e të Dhjetëve të hetonte veprimtarinë e tij, të mblidhte prova dhe t’i bënte gati procesin gjyqësor. Misioni i dërgatës së ambasadorit të jashtëzakonshëm Lorenzo Bernardo ishte pikërisht arrestimi i Ser Lippomanos në Kostandinopojë dhe shpënia e tij në Venedik për t’iu nënshtruar gjykimit, që parashikohej i bujshëm. Prandaj udhëtimi duhej kryer nëpër një rrugë të parrahur tokësore në mënyrë që ambasadori i akuzuar të mos kishte mundësi të paralajmërohej prej miqve të vet të eskalave detare të flotës së Republikës.
Nëpërmjet atij udhëtimi dërgata ia arriti qëllimit: ambasadori në Kostandinopojë u kap në befasi, u arrestua duke u vënë në hekura. Mbaskësaj nuk qe më nevoja e ndonjë rruge të fshehtë, prandaj dërgata mori anijen për t’u kthyer në Venedik me ambasadorin e arrestuar. Sapo anija në fjalë iu afrua bregut të Venedikut dhe u duk porti i Lidos, ambasadori i arrestuar kërkoi të derdhte ujët. Rojat ia liruan duart për të zbërthyer brakeshat që të çlirohej dhe aty, nga parmakët e kuvertës, ai u hodh në det duke i dhënë fund jetës së vet. Në ishte 19 korrik apo 30 gusht 1591, saktësimi i datës nuk ka ndonjë rëndësi. Kërkimet mundën të nxirrnin nga deti vetëm kufomën e tij. Gjyqi i shumëpritur u zhbë. Kufoma iu varros në kishën Santa Maria dei Servi, tek ndodheshin varret e paraardhësve të tij, familjes patrice të Lippomanëve. Aty mund të veni ta kërkoni, por nuk jam i sigurt në do ta gjeni dot, sepse Ser Lippomano u varros pa mbishkrim në rrasën e varrit.
Deri në ditët tona fundi tragjik i ambasadorit Girolamo Lippomano ka vijuar të provokojë interesin e kërkuesve, të cilët nuk kanë reshtur së rrëmuari në arkivat për të hedhur pak më shumë dritë mbi të duke ngritur pyetje mbas pyetjesh: Vërtet mbyti veten? Apo mos e vranë me urdhër “nga lart” për t’i vënë kapak skandalit të tradhtisë? Ka studiues që mbytjen as e pranojnë, pavarësisht dëshmive formale. Disa syresh hamendojnë që ai është mbyllur në burgjet e tmerrshme të Republikës, aty është torturuar, është njohur fajtor dhe është ekzekutuar, ndërsa mandej është hedhur në det duke inskenuar mbytjen për të shmangur shpjegimet për qytetarët e Republikës, në mos për të kursyer diçka nga erzi i familjes së tij emërmadhe. Çfarë mbetet fakt është faji i jetës së ambasadorit Girolamo Lippomano: veprimtaria e tij për të favorizuar në fshehtësi politikën e një fuqie tjetër perëndimore, armike në atë kohë e Republikës së Venedikut, qoftë për shkak përfitimesh, qoftë për shkak të ndonjë çartallisjeje mendore prej diplomati të epërm të cilin e pati gënjyer mendja që, nën mbulesën e punës për shtetin që përfaqësonte, mund të punonte edhe për llogari të të tjerëve, d.m.th. edhe të vetën.
Në qofshi vërtet të interesuar për të nxjerrë ndonjë mësim nga historia, ja libërthi: G. Cavazza, “Viaggio di un ambasciatore veneziano da Venezia a Costantinopoli nel 1591”, Venezia 1886.
Shembuj të tjerë bashkëkohorë mund t’i mblidhni rëndom sa për të ndërtuar një antologji të tërë. Vetëm po paralajmëroj: ndër ndodhitë e kohës sonë do të gjeni jo vetëm shembuj ambasadorësh që shiten e blihen për arsye politike “sipërane”, jo. Shitblerja në kohët tona është banalizuar kryekëput. Sa më bashkëkohorë shembujt, aq më ordinerë, për të mos thënë banalë, do të rezultojnë. Nga antologji e shitblerjes ambasadoriale do të shndërrohej në antologji të batakçillëkut ambasadorial.
Do të gjeni, për shembull, rastin e atij ambasadorit në Brazil, të cilit nuk i mjaftonin vila luksoze, shoferi, shërbëtorët, përjashtimi nga taksat dhe gjobat, – me një fjalë të gjitha privilegjet dhe imunitetet që i siguronte Konventa e Vjenës, – por bënte biznes duke importuar autovetura gjermane për t’i shitur me çmime marramendëse. Ose të një ambasadori tjetër në Argjentinë që të njëjtin biznes e bënte me importin e uiskit. Mund të gjeni edhe rastin e sheikut arab që, për t’iu shmangur ndarjes së pasurisë mbas divorcit me modelen Christina Estrada, i ra më lirë të blinte një post diplomati: e pagoi ishullin Santa Lucia të Karaibeve që ta emërojë përfaqësues të vet në Organizatën Botërore Detare me seli në Londër, ku me gjasë vijon ende beteja gjyqësore mes “diplomatit” miliarder dhe fotomodeles. Apo ka përfunduar? Ose ndoshta ju tërheq rasti i atij ambasadorit në Pekin që rrahu publikisht një shkrimtare e cila, simbas tij, kishte treguar në një roman aventurat e tyre të përbashkëta erotike, njëfarë Kamasutra ambasadoriale, dhe që nuk pësoi asgjë falë “imunitetit diplomatik”. Etj. Diplomatë, pra, që nuk i vijnë as deri te brakeshat atij patricit diplomat të Republikës së Shën Markut. Dhe që zor t’i kryenin batakçillëqet që kryejnë sikur të mos gjenin ortakë vendës në shtetet ku janë akredituar si për ta rikonfirmuar formulën klasike të Gogolit “batakçiu rri përkrah me batakçinë”. Por: rroftë Konventa e Vjenës! Dhe falemnderit për pyetjet.
P.S.: Kam përshtypjen që prisnit edhe ndoca shembuj me zonja ambasadoresha, qoftë leshverdha, qoftë të kuqrrisuna, nga ato që shtiren kinse punët tona i dinë më mirë nga ç’i dimë ne vetë. Enkas nuk përmenda të tillë shembuj, sepse nuk do të na kishte hije as mua dhe as ju në respekt të parimit popullor: “Neve nuk na hyn në punë ç’bën nuni me zonjën nunë”.
