Toka është planeti i treti i sistemit tonë diellor. Toka është rreth 4.57 miliardë vjet e vjetër, dhe i vetmi planet në sistemin tonë diellor ku është zhvilluar jeta.  Toka ka vetëm një satelit natyror: Hënën.

Edhe pse jetoni gjithë jetën në këtë planet të mrekullueshëm,  a keni pyetur ndonjëherë veten se sa dini vërtet për të?

A keni menduar ndonjëherë se nga çfarë është e bërë? Ose se sa peshon? Apo pse ekziston një vit i brishtë? E dini si krijohet bubullima? Apo sa do të peshonte një person në Mars. E dini cili është ishulli më i madh në botë? Sa vetëtima bien në botë çdo sekondë? Cili është vendi i më i lartë, më i thatë dhe më i ftohtë në Tokë?

Për të gjithë ju që jeni kuriozë, ose të cilët dëshironi që të dini diçka të re, Tirana Observer sjell 100 fakte interesante rreth planetit tonë.

1- A është Toka vërtet e rrumbullakët?

Toka është një sferë, por për shkak të forcave të saj gravitacionale nuk është një rreth i përsosur. Në fakt, ka një fryrje rreth ekuatorit. Rrezja polare e Tokës është 3,949.99 milje, ndërsa rrezja e tij Ekuatoriale është 3,963.34 milje.

2- Nga vjen emri Tokë?

Çdo planet tjetër në sistemin tonë diellor është emëruar sipas të ndonjë Perëndie greke apo romake, me përjashtim të planetit tonë. Fjala Tokë vjen nga fjala anglo-saksone Erda. Ironikisht, planeti është i mbuluar nga 71% ujë. I vetmi planet që ka këtë gjendje të lëngshme.

3- A ka dita vërtet 24 orë?

Njerëzit shpesh thonë se 24 orë në ditë nuk mjaftojnë dhe kanë të drejtë. Koha që i duhet planetit për t’u rrotulluar rreth bushtit të tij është 23 orë 56 minuta dhe 4 sekonda. Kjo është ajo që quhet një ditë yjore. Ditën diellore, është kjo koha që i duhet që dielli të kthehet në të njëjtin vend në meridian.

5- A janë  të eksploruar oqeanet?

Njerëzit kanë qenë në Hënë dhe Mars, por nuk kanë arritur të zbulojnë shumicën e gjërave që gjenden në thellësitë e oqeaneve tona të mëdha. Në fakt, më pak se 10% e deteve të thellë blu janë studiuar. Oqeani përmban 97% ujë dhe 99% e saj janë zona të banuara nga gjallesat. Ndërsa ne kemi identifikuar vetëm 212,906 specie detare.

5- Cili është vendi më i nxehtë në Tokë?

Ndoshta keni dëgjuar se është Lugina e Vdekjes në Kaliforni. E vërtetë në shumë ditë, por El Azizia në Libi regjistroi temperaturën prej 57.8 gradë Celsius në 13 shtator, 1922, temperatura më e lartë e matur ndonjëherë. Në Luginën e Vdekjes shkoi 57 gradë Celsius më 10 qershor, 1913.

6- Po vendi më i ftohtë?

Shumë larg prej këtu, temperatura më e ftohtë e matur ndonjëherë në Tokë ka qenë -89 gradë Celsius në Vostok, Antarktikë, më 21 qershor, 1983.

7- Cila është pika më e lartë në Tokë?

Everesti është një nga pikat e larta më të famshme të njohura në botë me lartësi 8800 metra mbi nivelin e detit. Megjithatë duke ditur që Toka nuk është e rrumbullakët, një pikë pranë ekuatorit është pak më afër yjeve. Që do të thotë se edhe pse Mali Chimbozrazo në Ekuador është vetëm 6100 metra nga niveli i detit. Por ajo pjesë e tokës është më lart.

8- Sa pllaka tektonike ka Toka?

Shkencëtarët besojnë se Toka përbëhet nga 7 pllaka të mëdha të “kores”, që lëvizin në drejtime të ndryshme deri në 4 inç për vit. Kur ata rrëzohen mbi njëri-tjetrin, lindin malet; ku ata zbërthehen kemi lindjen e luginave. Përplasja e tyre shkakton tërmete dhe vullkane.

9- A ka Toka planet binjak?

Shkencëtarët tani besojnë se ne nuk ishim të vetëm në orbitën tonë rreth Diellit. Ne kishim një planet binjak të quajtur Theia, që kishte madhësinë e Marsit. Një pasdite 4500 miliard vite më parë, Theia u përplas me Tokën, pjesa më e madhe e planetit u thith nga Toka, kurse një pjesë shpërtheu dhe duke u kombinuar me material nga planeti ynë krijuan Hënën.

9- Cila është orbita perfekte misterioze e Hënës

Nëse flasim për Hënën një gjë është e sigurt: ajo nuk është bërë nga djathi. Ka disa gjëra që ne nuk i dimë. Për shembull, qendra hënore është 6.000 këmbë më pranë Tokës, e cila duhet të bëjë që orbita e saj të tundet, por ajo është pothuajse e përkryer rrethore. Hëna është e mbuluar me një pluhur që çuditërisht mban erë si baruti, edhe pse ato janë krejtësisht materiale të ndryshme. Forca gravitacionale e Tokës ka bere që Hëna të ngadalësohet kështu që rrotullohet vetëm një herë gjatë një periudhe një mujore.

10- Si krijohet bubullima?

Ajri gjatë një vetëtime nxehet jashtëzakonisht, gati pesë herë më shumë se temperatura e Diellit. Kjo nxehje e papritur bën që ajri të zgjerohet më shpejt se shpejtësia e zërit, gjë që e kompreson ajrin dhe formon një valë tronditëse; këtë ne e quajmë bubullimë.

11- A mund të pluskojnë shkëmbinjtë?

Gjatë një shpërthimi vullkanik, ndarja e dhunshme e gazit nga llava prodhon një shkëmb “të lehtë” që quajtur shkumë, e mbushur me flluska gazi. “Disa prej tyre mund të pluskojnë”, thonë gjeologët. Pak persona i kanë parë, por më mirë të ndihemi me fat për këtë.

12- A mund të rriten shkëmbinjtë?

Po, por vëzhgimi i procesit është më pak interesant se sa të shohësh bojën si thahet në pëlhurë. Shkëmbinj të quajtur “kore hekur-mangan” rriten në malet nënujorë. Korja e mbledh materialin nga uji, duke u rritur me 1 milimetër në çdo milionë vite. Thonjtë mund të rriten aq çdo dy javë.

13- Sa pluhur hapësinor bie në tokë çdo vit?

Vlerësimet variojnë, por shkencëtarët thonë se të paktën 1 mijë milionë gramë, ose më mirë 1 mijë ton material hyn në atmosferë çdo vit dhe kalon në sipërfaqen e Tokës. Një grup shkencëtarësh thonë se mikrobet bien si shi nga hapësira dhe se organizmat jashtëtokësorë janë përgjegjës për epidemitë e gripit. Për këtë supozim nuk ka prova, prandaj mos e mbani frymën.

14- Sa larg e tërheq era pluhurin e zakonshëm?

Një studim i vitit 1999 tregoi se pluhuri afrikan shkoi deri në Florida. Pluhuri ngrihet lart nga erërat e forta të Afrikës së Veriut dhe fluturon deri në 6100 metra lartësi. Aty përfshihet në erëra të tjera dhe transportohet përtej detit. Po kështu edhe pluhuri i Kinës arrin deri në Amerikën e Veriut.

15- Ku ndodhet ujëvara më e lartë në botë?

Ujërat e Angel Falls në Venezuelë bien nga 979 metra lartësi.

16- Sa do të peshonte një person në Mars?

Forca e rëndesës në Mars është 38 për qind e asaj të tokës në nivelin e detit. Prandaj një person do të peshonte 38 për qind më pak në Mars. Nëse bazohemi tek informacionet e tanishme të NASA-s, duhet të kalojnë dekada para se ky vëzhgim të vërtetohet.

17- Sa i gjatë është viti marsian?

Është një vit i gjatë, nëse jeni nga Marsi. Për një tokësor, është gati sa dyfishi i gjatë. Planeti i kuq rrotullohet për 687 ditë rrotull Diellit, ndërsa Toka për 365 ditë.

18- Sa e gjatë është një ditë mesatare në Mars?

Një marsian mund të flejë (apo të punojë) një orë më shumë në ditë në krahasim me ne. Ditët e Marsit janë 24 orë dhe 37 minuta të gjata, në krahasim me 23 orët dhe 56 minutat në tokë. Dita në çdo planet të sistemit tonë diellor përcaktohet nga koha që i duhet botës të rrotullohet në aksin e saj, duke e bërë diellin të duket sikur lind në mëngjes dhe perëndon në mbrëmje.

19- Kush është vullkani më i madh?

Vullkani “Mauna Loa” në Hauai mban titullin në Tokë. Ngrihet më shumë se 15.2 kilometra mbi bazën e tij, e cila ndodhet mbi sipërfaqen e detit. “Olympus Mons” në Mars ngrihet 26 kilometra në qiellin marsian. Baza e tij do të mbulonte gjithë shtetin e Arizonës.

20- Cili është tërmeti më i tmerrshëm i njohur ndonjëherë?

Tërmeti që ka shkaktuar më shumë viktima ka rënë në vitin 1557 në Kinën qendrore. Goditi një krahinë ku pjesa më e madhe e njerëzve jetonin në shpella prej shkëmbi të butë. Strehëzat u shembën, duke vrarë më shumë se 830 mijë njerëz. Një vitin 1976, një tjetër tërmet goditi Tangshanin, Kinë. Më shumë se 250 mijë persona humbën jetën.

21- Cili ka qenë tërmeti më i fortë në kohët e sotme?

Në vitin 1960 në Kili ra një tërmet pranë bregdetit me një magnitudë prej 9.6 ballësh dhe shkaktoi një rrëshqitje 1600 kilometra të gjatë. Një tërmet i tillë nën një qytet të madh do të sfidonte dhe teknikat më të mira të ndërtimit.

22- Sa larg është qendra e Tokës?

Distanca nga sipërfaqja e Tokës deri në qendrën e saj është 6378 kilometra. Pjesa më e madhe e tokës është e lëngshme. Pjesa e fortë e planetit është 66 kilometra e trashë, pra më e hollë se lëkura e një molle, nëse do të bënim krahasime.

23- Gjithnjë kaq afër ka qenë Hëna?

Dikur ka qenë më afër! Një miliardë vite më parë, Hëna ishte më pranë në orbitë dhe Tokës i duheshin vetëm 20 ditë për të plotësuar muajin. Një ditë në Tokë atëherë ishte 18 orë e gjatë. Hëna ende po largohet, rreth 4 centimetra në vit. Ndërkohë, rrotullimi i Tokës po ngadalësohet, duke i zgjatur ditët tona. Në të ardhmen e lartë një ditë do të jetë 960 orë!

24- Ku ndodhet pika më e ulët e thatë në Tokë?

Bregdeti i detit të Vdekur në Lindjen e Mesme është 400 metra (1300 këmbë) nën nivelin e detit. Pranë saj renditet Bad Water në Luginën e Vdekjes në Kaliforni, me 282 këmbë nën nivelin e detit.

25- Kush është lumi më i gjatë?

Lumi Nil në Afrikë është 6695 kilometra i gjatë.

26- Cili është vendi më i thatë në Tokë?

Në një vend të quajtur Arika, në Kili bien 0.76 milimetra shi në vit. Me këtë ritëm, filxhani i kafes do të mbushej për një shekull.

27- Sa shpejt lëviz balta?

Rrëshqitja e dheut, si ortekë balte, mund të lëvizë me shpejtësi prej 160 kilometrash në orë.

28- A rrjedhin gjërat brenda Tokës?

Kjo është e sigurt. Në fakt, shkencëtarët zbuluan në vitin 1999 se materialet e shkrira brenda dhe rrotull kores së Tokës lëvizin në vorbulla, duke formuar xhepa dinamika e të cilëve është e ngjashme me tornadot dhe tufanet. Ashtu siç do të lexoni më poshtë, korja e planetit lëviz në mënyra të çuditshme.

29- Cili është vendi më i lagësht në Tokë?

Lloro, Kolumbi, ka mesatarisht 13 metra shi në vit. Kjo sasi është 10 herë më e lartë se ajo në qytetet më të lagështa në Evropë apo në Shtetet e Bashkuara.

30- A ka edhe Toka faza, ashtu si Hëna?

Nga Marsi, Toka duket sikur kalon përmes fazave të veçanta (ashtu siç e shohim ne Afërditën të ndryshojë fazat. Toka është në orbitën e Marsit, dhe ndërsa dy planetët rrotullohen rrotull Diellit, drita e diellit krijon përshtypje të ndryshme nga kënde të ndryshme gjatë vitit. Fazat e Tokës dallohen nga fotografitë e marra nga “Mars Global Surveyor” dhe “European Mars Express”.

31- Cili është kanioni më i madh në sistemin tonë diellor?

Kanioni i Madh konsiderohet si sistemi më i madh në botë i kanioneve. Dega e saj kryesore është 446 kilometra e gjatë. Valles Marineris në Mars zgjatet 4800 kilometra. Nëse do t’i shtohej hartës së SHBA-së, do të shtrihej nga Nju Jorku në Los Anxhelos. Në disa vende, kjo njollë e madhe në sipërfaqen e Marsit është 8 kilometra e thellë.

32- Cili është kanioni më i thellë në Shtetet e Bashkuara?

Me kalimin e viteve, lumi Snake gërmoi kanionin Hell përgjatë kufirit Oregon-Idaho. Është më shumë se 2.4 kilometra (8 mijë këmbë) i thellë. Në kontrast, Kanioni i Madh është më pak se 6 mijë këmbë i thellë, më shumë se një milje.

33- A është Toka planeti më i madh shkëmbor në sistemin diellor?

Me zor! Diametri i Tokës në Ekuador është 12,756 kilometra. Afërdita është 12,104 kilometra e gjerë. Mërkuri dhe Marsi, dy planetët e tjerë shkëmborë, janë shumë më të vegjël. Edhe Plutoni është shkëmbor, por është shumë i vogël (disa thonë se nuk është fare planet)

34- Sa prej vullkaneve të Tokës kanë shpërthyer në kohërat historike?

Rreth 540 vullkane mbi tokë. Askush s’e di se sa shumë vullkane nënujorë kanë shpërthyer gjatë historisë.

35- A ka më shumë oksigjen ajri?

Atmosfera e Tokës përbëhet nga 80 për qind nitrogjen. Pjesa tjetër e saj është nitrogjen, me sasira të vogla elementesh të tjerë.

36- Sa për qind të Tokës zë uji?

Rreth 70 për qind. Nga 70% e ujit që mbulon Tokën vetëm 3% e saj është e freskët, 97% e saj është uji i kripur. Oqeanet përbëjnë dy të tretat e sipërfaqes së Tokës, gjë që do të thotë se kur asteroidi i radhës të godasë Tokën, ajo do të spërkatë hapësirën.

37- Cilat janë dy masat e Tokës që përmbajnë pjesën më të madhe të ujit të freskët në Tokë?

Gati 70 për qind e ujit të freskët në Tokë ndodhet në akullnajat e Antarktidës dhe Grinlandës. Pjesa tjetër e ujit ekziston në atmosferë, përrenj, lumenj apo në nëntokë dhe të gjitha këto përbëjnë 1 për qind të totalit të Tokës.

38- Cili prej oqeaneve të Tokës është më i madhi?

Oqeani Paqësor mbulon 165 kilometra katror. Është më shumë se dy herë më i madh se masa e Atlantikut. Ka një thellësi mesatare prej 3.9 kilometrash.

39- Pse Toka nuk ka kaq shumë kratere sa Hëna?

Toka është më aktive, nga ana gjeologjike apo e motit. Pjesa më e madhe e historisë gjeologjike e planetit tonë ka ndodhur shumë kohë më parë. Pjesa më e madhe e saj është zbrazur nga vullkanet, por rezultatet studiohen vështirë. Madje dhe ngjarjet e kohëve më të fundit në sipërfaqe, kratere që mund të jenë një milionë vite të vjetra, mbulohen nga bimësia, sheshohen nga era dhe shiu dhe modifikohen nga tërmetet dhe rrëshqitjet e dheut. Ndërsa Hëna, është gjeologjikisht e qetë dhe nuk ka mot.

40- Sa është sipërfaqja e Tokës?

Sipërfaqja që Toka mbulon është 510,100,000 kilometra katror.

41- Kush është liqeni më i madh në botë?

Nga masa dhe volumi është deti Kaspik, i vendosur mes  Evropës jugore dhe Azisë perëndimore.

42- Ku ndodh pjesa më e madhe e tërmeteve dhe shpërthimeve vullkanike në Tokë?

Pjesa më e madhe ndodh përgjatë kufijve të qindrave plateve të mëdha që pluskojnë në sipërfaqen e Tokës. Një prej plateve më aktiv ku tërmetet dhe shpërthimet janë të zakonshme është përreth platesë masive të Paqësorit, e njohur si “rrethi i zjarrit në Paqësor”. Shkundet e lëkundet nga Japonia në Alaskë dhe në Amerikën e Jugut.

43- Sa të nxehta janë të përbrendshmet e planetëve?

Temperatura e Tokës rritet me 20 gradë Celsius për çdo kilometër nëntokë. Pranë qendrës, mendohet të jetë 3,870 gradë Celsius.

44- Cilat janë tre vendet që kanë numrin më të madh të vullkaneve aktivë?

Tre vendet e para janë Indonezia, Japonia dhe Shtetet e Bashkuara në rend zbritës.

45- Cili prej burimeve të mëposhtme mban volumin më të madh të ujit të freskët në botë: liqenet, lumenjtë apo ujërat nëntokësore?

Uji nënujor përfshin një volum 30 herë më të madh se të gjitha liqenet me ujë të freskët dhe zë 3 mijë herë më shumë volum se lumenjtë dhe liqenet e tokës. Uji nëntokësor mbahet në akuaferët natyralë nëntokësor, në të cilat uji rrjedh përqark dhe përmes gurit dhe materialeve të tjera.

46- A është e fortë korja e Tokës?

Pjesa e brendshme e kores së tokës mendohet të jetë e fortë. Por pjesa e jashtme e kores duket e butë. Përderisa askush nuk ka qenë atje, shkencëtarët nuk janë të bindur për përbërjen e saktë. Ideja e lindur nga Hollivudi është të dërgohet një sondë atje për të mësuar më shumë.

47- A rrotullohet Toka me të njëjtin ritëm?

Korja e fortë e brendshme, një masë hekuri e krahasueshme me masën e Hënës, rrotullohet më shpejt se pjesa e jashtme e kores së hekurit, e cila është e lëngshme. Një studim i vitit 1996 tregon se gjatë shekullit të mëparshëm, shpejtësia ka bërë që korja e brendshme të fitojë një çerek kthese në tërësinë e planetit. Presioni i madh e mban atë solide.

48- Sa njerëz janë vrarë nga vullkanet gjatë 500 viteve të fundit?

Të paktën 300 mijë. Mes vitit 1980 dhe 1990, aktiviteti vullkanik vrau të paktën 26 mijë njerëz.

49- Sa për qind e sipërfaqes së Tokës përbëhet nga shkëmb vullkanik?

Shkencëtarët vlerësojnë se më shumë se tre të katërtat e sipërfaqes së Tokës ka një origjinë vullkanike, domethënë shkëmbinjtë ose kanë shpërthyer nga vullkanet ose janë formuar nga shkëmbinjtë e shkrirë që janë ftohur nëntokë, dhe si pasojë kanë dalë në sipërfaqe. Pjesa më e madhe e shkëmbinjve vullkanikë të Tokës gjenden në nivelin e detit.

50- A shkakton tërmeti një tsunam?

Nëse tërmeti lind nën oqean, atëherë po. Pranë epiqendrës së tërmetit, niveli i detit rritet dhe bie, duke e shtyrë të gjithë ujin mbi të lart e poshtë. Kjo lëvizje krijon një valë që udhëton nga jashtë në të gjitha drejtimet. Një tsunami mund të jetë masive, por mbetet e ulët në lartësi kur uji është i thellë. Kur afrohet pranë bregut, forcohet dhe arrin lartësinë e ndërtesave të larta. Një e tillë u nxit në vitin 1964 dhe mbuloi qytetin e vogël kalifornian, Crescent City, gjatë së cilës makinat lëviznin me metra të tëra dhe shumë njerëz humbën jetën. Edhe asteroidet shkaktojnë tsunami.

51- A janë të gjithë tsunamët valë të larta kur godasin vijën bregdetare?

Jo, në kundërshtim me shumë imazhe artistike të tsunamëve, pjea më e madhe nuk rezultojnë në valë të mëdha. Pjesa më e madhe prej tyre vijnë në breg si batica të forta dhe të shpejta. Uji mund të ngrihet më lart se çdo valë që njeriu ka parë.

52- Sa sipërfaqe të Tokës zënë shkretëtirat?

Rreth një të tretën.

53- Cili është vendi më i thellë në oqean?

Thellësia më e madhe e njohur është 11 kilometra, në Mariana Trench, në oqeanin Paqësor në jug të Japonisë pranë ishujve Mariana.

54- Cila është era më e shpejtë e regjistruar ndonjëherë në sipërfaqe?

Era më e shpejtë “e zakonshme” ka pasur një shpejtësi prej 372 kilometrash në orë, dhe është regjistruar në Malin Uashington, New Hampshire, në 12 prill të vitit 1934. Por gjatë një tornadoje në maj të vitit 1999, në Oklahoma, shkencëtarët kanë regjistruar një erë me shpejtësi 513 kilometrash në orë. Për krahasim, erërat e Neptunit mund të arrijnë në 1,448 kilometra shpejtësi.

55- Sa e vjetër është Toka?

Planeti ynë është më shumë se 4.5 miliardë vite i vjetër, pak fare më i ri se sa Dielli. Evidencat e kohëve të fundit kanë treguar se Toka është formuar shumë më herët se sa është besuar më parë, vetëm 10 milionë vite pas lindjes së Diellit, një eveniment diellor i cili ka ndodhur 4.6 miliardë vite më parë, edhe pse provat nuk janë të sigurta.

56- Cila është shkretëtira më e madhe në botë?

Shkretëtira e Saharasë në Afrikën e Jugut është më shumë se 23 herë më e madhe se masa e shkretëtirës Mojave në Kaliforninë jugore.

57- Cili planet ka më shumë hëna, Toka apo Marsi?

Marsi ka dy satelitë, quhen Phobos dhe Deimos. Toka ka vetëm një satelit natyral, dhe është Hëna. Planetët e jashtëm kanë shumë Hëna, pjesa më e madhe e tyre janë zbuluar kohët e fundit, duke i hapur rrugë mundësisë që shkencëtarët një ditë të ripërkufizojnë atë që do të thotë hënë.

58- Cili është liqeni më i thellë në botë?

Liqeni Baikal në pjesën qendrore jugore të Siberisë është 1.7 kilometër i thellë. Është rreth 20 milionë vite i vjetër dhe mban 20 për qind të ujit të freskët të Tokës.

59- Cila është origjina e fjalës “vullkan”?

Vjen nga “vulcan”, perëndia romak i zjarrit.

60- Sa minerale njihen se ekzistojnë?

Në botë njihen gati 4 mijë minerale, edhe pse vetëm 200 janë shumë të rëndësishme. Gati 50-100 minerale përshkruhen çdo vit.

61- Cili është ishulli më i madh në botë?

Grinlanda mbulon 2,176,000 kilometra katrorë. Kontinente zakonisht përkufizohen si masa të mëdha të përbëra nga shkëmbinj me densitet të ulët që lundron në materialin e shkrirë nën të. Grinlanda i përputhet këtij përkufizimi, por është vetëm një e treta e masës së Australisë. Disa shkencëtarë e quajnë Grinlandën një ishull, të tjerë thonë se është një kontinent.

62- A janë ndarë Toka dhe Hëna në lindje?

Jo ekzaktësisht. Por teoria kryesore thotë se sateliti ynë i preferuar është gdhendur pjesërisht nga Toka pasi ajo është formuar. Një objekt me masën e Marsit është përplasur me planetin tonë të ri. Ky planet është shkatërruar. Mbeturinat fluturuan tjetërkund dhe një pjesë e saj shkoi në orbitën e Tokës. Hëna e mblodhi veten nga mbetjet e avulluara të përplasjes, ndërsa Toka mbeti pak a shumë e paprekur.

63- Sa vetëtima bien në botë çdo sekondë?

Mesatarisht rreth 100. Por kjo shifër është vetëm për ato që godasin tokën. Gjatë çdo minute bien më shumë se një mijë stuhi përreth Tokës, duke shkaktuar 6 mijë vetëtima. Pjesa më e madhe prej tyre shkon nga reja në re.

64- A janë lumenjtë e gjallë?

Jo në kuptimin tradicional. Por ashtu si gjithë krijesat e gjalla, lumenjtë kanë një jetëgjatësi. Ata lindin, rriten në masë dhe plaken. Madje mund të vdesin gjatë hapësirës së kohës gjeologjike.

65- A mund të krijojnë asteroidet ishuj?

Spekulimet kanë ekzistuar për dekada se impaktet e lashta të asteroideve mund të krijojnë pika të nxehta të aktivitetit vullkanik, e cila mund të rrisë malet që dalin nga deti dhe që s’kanë qenë atje. Nuk ka një përgjigje të saktë për këtë pyetje, por një model i fundit kompjuterik sugjeroi se Hauai është formuar në këtë mënyrë.

66- Sa do të ngriheshin detet nëse akulli antarktik do të shkrinte?

Akullnaja e Antarktidës mban gati 90 për qind të akullit të botës dhe 70 për qind të ujit të saj të freskët. Nëse i gjithë akulli do të shkrinte, niveli i detit do të rritej me 220 këmbë, ose do të arrinte lartësinë e një ndërtese me 20 kate. Shkencëtarët e dinë se procesi i shkrirjes ka filluar. Kombet e Bashkuara thonë se më e keqja që mund të ndodhë, në varësi të rritjes së temperaturave të ajrit globale, është që detet të rriten me 1 metër deri në vitin 2100.

67- A është akulli një mineral?

Po, akulli është një mineral dhe formalisht përshkruhet kështu në Sistemin Dana të Mineralogjisë.

68- Cili është minerali më i butë?

Talku është minerali më i butë. Përdoret për të përdorur pudrën talk.

69- Cili është minerali më i fortë?

Ai të cilit nuk i mbetet asnjë vlerë emocionale pas një divorci, edhe pse ruan vlerën monetare.

70- Cilat janë ngjyrat që dalin nga një fishekzjarr?

Ngjyrat dalin nga elementet minerale të marra nga Toka. Stronciumi jep të kuqen e ndezur, bakri jep blunë, sodiumi jep të verdhën dhe tallashi i hekurit dhe copat e qymyrgurit japin shkëndijat e arta. Flakët e shndritshme dhe zhurma e fortë vjen nga pudra e aluminit.

71- A ka Toka motin më të keq në sistemin diellor?

Deri tani, është moti më i keq që njerëzit kanë përjetuar. Por universi ka mote edhe më të këqija. Në Mars mund të formohen uragane-stuhi katër herë më të mëdha se Teksasi. Stuhitë e pluhurit në planetin e kuq mund të turbullojnë të gjithë globin! Jupiteri ka një uragan dy herë më të madh se masa e planetit tonë dhe zgjati për të paktën tre shekuj (një tjetër stuhi në Jupiter është edhe më i madh). Afërdita është një ferr i vërtetë, dhe Plutoni është më i ngrirë se vendi më i ftohtë në Tokë (edhe pse një ditë mund të ndryshojë dhe Plutoni mund të bëhet oazi i fundit për jetën).

72- Ku janë baticat më të larta?

Në Burntcoat Head, Minas Basin, pjesë e Gjirit Fundy në Nova Scotian, baticat mund të arrijnë 11.7 metra lartësi. Gjiri ka formën e hinkës, fundi zgjerohet lart nga gryka e oqeanit. Rezultati është një “kanal baticor”.

73- Ku është akullnaja e vetme e botës?

Mt. Cotopaxi në Ekuador mban të vetmen akullnajë në ekuator.

74- Cili është zinxhiri më i gjatë malor në Tokë?

Vargmali Mid-Atlantik, i cili ndan gati gjithë oqeanin Atlantik nga veriu në jug. Islanda është një vend ku ky zinxhir malor i nëndetit ngrihet mbi nivelin e detit.

75- Sa ar është zbuluar në të gjithë botën?

Më shumë se 193,000 tonë metrikë. Nëse do t’i mblidhnim të gjitha së bashku, atëherë do të formonim një kub shtatëkatësh që do t’i ngjante një prej ndërtesave të Donald Trump. Por në fillim duhen gjetur gjithë ato unaza që kanë rënë në lavaman.

76- Cilat janë dy vendet që prodhojnë më shumë ar?

Afrika e Jugut prodhon 5300 tonë metrikë në vit, dhe Shtetet e Bashkuara prodhojnë më shumë se 3200 tonë metrikë në vit.

77- Cila është ajo bimë e Amerikës së Veriut që mund të jetojë për mijëra vite?

Për shkurren katran, e cila rritet në shkretëtirat Mojave, Sonoran dhe Chihuahuan, rezultatet me radiokarbon kanë treguar se ka jetuar që nga lindja e Krishtit. “Disa prej këtyre bimëve mund të durojnë për 10 mijë vite”, thonë shkencëtarët. Sikur të mund të flisnin.

78- Mesatarisht, sa ujë në ditë konsumohet në të gjithë botën?

Përgjigja është 400 miliardë galonë.

79- A është Saturni i vetmi planet me unaza?

Saturni ka unazat më të dukshme. Por Jupiteri dhe Neptuni janë sisteme të holla unazash, ashtu si Urani. Madje dhe Toka mund të ketë qenë dikur një planet me unaza.

80- Cili është kontinenti më i lartë, më i thatë dhe më i ftohtë në Tokë?

Përgjigjja do të ishte Antarktida.

81- Në çfarë thellësie ndodhin tërmetet?

Pjesa më e madhe e tyre ndodh në më pak se 80 kilometra nga sipërfaqja e Tokës. Tërmetet më të cekëta shkaktojnë dëme më të rënda, por forca shkatërruese e një tërmeti varet nga kushtet e shkëmbit dhe dheut, si dhe në metodat e ndërtimit të banesave.

82- Ku janë gjetur shkëmbinjtë më të vjetër në botë?

Meqë tabani i oqeanit rigjenerohet vazhdimisht, ndërsa platetë kontinentale lëvizin në sipërfaqen e Tokës, shkëmbinjtë më të vjetër në dyshemenë e oqeanit janë më pak se 300 milionë vite të vjetra. Në kontrast, shkëmbinjtë më të vjetër kontinentalë janë 4.5 miliardë vite të vjetër.

83- Sa për qind e ujit të freskët të botës ruhet si akull?

Rreth 70 për qind. Dhe nëse do t’ju duhej ta zëvendësonit të gjithën, do t’ju duheshin 60 vite shi në të gjithë globin, pastaj duhet të mendonit një mënyrë për ta ngrirë të gjithën.

84- A kanë ekzistuar gjithmonë kontinentet?

Jo ashtu siç i njohim ne sot. Shumë shkencëtarë thonë se Toka e pati zanafillën si një kontinent i madh, e thatë si një kockë. Uji erdhi si kometat, supozimet vazhdojnë dhe kështu u zhvilluan oqeanet. Kohët më të fundit, masat e tokës së botës u grumbulluan në një superkontinent me emrin Pangaea. Kontinenti filloi të thyhej 225 milionë vite më parë, dhe si përfundim u fragmentua në kontinentet që ne njohim sot.

85- Nëse do t’i sajonim Tokën, Hënën dhe Marsin si kukullat matrushka, si do të renditeshin?

Marsi do të futej brenda Tokës, dhe Hëna do të futej shumë mirë brenda Marsit. Toka është gati sa dyfishi më i madh se Marsi, i cili është sa dyfishi më i madh se Hëna.

86- Sa peshon planeti Tokë përafërsisht?

5.974.000.000.000.000.000.000.000 kilogram (gati sa 6 septillion kg), që është afërsisht me të njëjtën sasi peshe sa 54,807,339,449,541,284,403 (përafërsisht sa 55 quintillion) Balena blu – krijesa me e rëndë në Tokë!

87- Pse Toka quhet planeti blu?

Për shkak se 70% e sipërfaqes së Tokës është e mbuluar tërësisht me ujë. Nga 70% e ujit që mbulon Tokën vetëm 3% e saj është e freskët, 97% e saj është uji i kripur. Nga kjo 3% më shumë se 2% qëndron në akull dhe akullnaja, që do të thotë më pak se 1% është në liqene dhe lumenj.

88- Pse Toka shikohet në hapësirë?

Për shkak të sasisë së ujit që mbulon Tokën, është një nga planetet më të ndriçuara në galaktikë dhe mund të shihet nga një distancë tepër e largët, e gjithë kjo për shkak të reflektimit të rrezeve të diellit.

89- Nga çfarë shtresash është e përbërë Toka?

Toka përbëhet nga 3 shtresa të ndryshme: korja, manteli dhe bërthama. Dhe secila prej këtyre tre shtresave të ndryshme është e përbërë nga elementë të ndryshëm. Korja e Tokës përbëhet nga 32% Hekur, 30% Oksigjen, 15% Silic, 14% Magnez, 3% Squfur, 2% Nikel – të cilat në total arrijnë në 96%. 4%  tjetër është i përbërë nga sasi grimcash si Kalciumi, Alumini dhe elemente të tjerë të ndryshëm.

90- Nga se është e përbërë pjesa tjetër e shtresave të Tokës?

Përpara se t‘ju themi se nga çfarë është e përbërë pjesa tjetër e shtresave të Tokës, këtu duhet të përmendet një fakt tepër interesant në lidhje me koren e tokës: ajo përbëhet nga pllaka të ndryshme të cilat lëvizin gjatë gjithë kohës në mantelin e Tokës, duke lëvizur në të njëjtin ritëm që rriten thonjtë e një personi!

Manteli i tokës përbëhet nga 44,8% Oksigjen, 21.5% Silic dhe 22.8 Magnez, edhe pse ai gjithashtu përmban sasi grimcash si hekur, alumin, kalcium, natrium dhe kalium. Megjithatë, këto elemente janë të lidhura të gjitha së bashku në shkëmbinj që përbëjnë mantelin e Tokës.

Manteli është shtresa më e madhe e Tokës, rreth 2970 km e trashë – kjo përbën rreth 84% të vëllimit të përgjithshëm të Tokës. Korja e Tokës përbëhet nga dy shtresa, një shtresë e jashtme dhe një brendshme. Edhe pse përqindjet specifike janë të panjohura, si shtresa e jashtme po ashtu edhe ajo e brendshme përbëhen kryesisht nga hekuri dhe nikeli.

Shtresa e jashtme e bërthamës së Tokës besohet të jetë lëngshme, ndërsa e shtresa e brendshme besohet të jetë e ngurtë dhe e nxehtë si Dielli!

Për shkak të elementeve të veçantë të bërthamës si hekuri dhe nikeli, Toka është e rrethuar nga një fushë e fuqishme magnetike që e mbron atë nga efektet e erërave solare.

91- Vetëm Toka ka ujë?

Po, nga të gjitha planetet e tjera në sistemin tonë diellor, Toka është më e dendura, me një dendësi prej rreth 5,52 gram për centimetër kub. Planeti i dytë më i dendur në sistemin tonë diellor është Merkuri me një dendësi prej 5,427 gram për centimetër kub.

Toka është planeti i vetëm në sistemin tonë diellor që ka ujë në të trija format (të lëngshme, të ngurtë ose të gaztë).

92- Në planetet e tjerë ndodh eklipsi diellor?

Toka është i vetmi planet në sistemin tonë diellor, ku mund të ndodhë një eklips diellor.

93- Kush njeri zotëron më shumë tokë?

Mbretëresha e Britanisë së Madhe është pronarja e ligjshme e një të gjashtës së sipërfaqes së Tokës!

94- Kur ka nisur jeta në Tokë?

Jeta në Tokë (siç e njohim ne) ka ekzistuar që prej 150-200.000.000 vitesh, por Toka në vetvete është pothuajse 5 miliardë vjet e vjetër!

95- Çfarë do të ndodhte nëse mund të hapej përmes Tokës?

Nëse ju hapni një tunel të drejtë përmes tokës dhe hidheni në të, do t’ju duhen vetëm 42 minuta për të dalë në anën tjetër!

96- Çfarë do të ndodhë kur Dielli të ketë mbaruar hidrogjenin

Kur Dielli të ketë mbaruar hidrogjenin e tij, gjë qe mendohet se do te ndodhe pas 5 miliard vitesh të tjera, ai do të jetë 100 herë më i madh dhe 2 mijë herë më i shndritshëm, çka do të çonte në një avullim të Tokës.

97- Do të bashkohen ndonjëherë kontinentet?

Nga pjesët që përbëjnë tërë masën Tokësore, Panagea është e vetmja masë kontinentale që nuk ka ndryshuar. Ndërkohë të gjitha formacionet e tjera të kontinenteve ndjekin një ndryshim ciklik. Kështu, mendohet se pas 250 milion vitesh, Afrika do t’i bashkohet Amerikës duke çuar në zhdukjen e oqeanit Atlantik.

98- Sa njerëz kanë jetuar në Tokë?

Çdo ditë lindin 200.000 veta, 2 njerëz vdesin në çdo sekondë.

Deri tani në Tokë mendohet se kanë jetuar 106 miliardë njerëz. Deri në vitin 2050-të në Tokë do të ketë 9.2 miliardë njerëz.

99- Disa kuriozitete të shpejta

-Kanë kaluar gati 2 milionë vjet që kur se ka rënë ndonjë pikë uji në vendin më të thatë në botë në Antarktik.

-Kontinentet lëvizin çdo vit nga 2 centimetra;

-75 për qind e të gjitha llojeve të kafshëve do të mund të shfarosen gjatë 300 vjetëve të ardhshme;

-Vlerësohet se në Tokë janë identifikuar vetëm 14 për qind e të gjitha llojeve;

100- A do të jetë gjithnjë këtu Toka?

Astronomët mendojnë se pas disa miliarda vitesh, Dielli do të bymehet kaq shumë sa do të mbulojë Tokën. Nëse ne do të jemi përsëri këtu, me siguri do të skuqemi dhe planeti do të avullojë. Megjithatë, ekziston një mundësi që një masë në ndryshim e Diellit të bëjë që Toka të lëvizë në një orbitë më të largët e të mirë. Një llogaritje matematikore tregon se është teorikisht e mundur për njerëzit që të sajojnë një lëvizje të tillë para se të jetë vonë./Përgatiti: Tirana Observer11/07/2016 21:35