Perktheu: Skender Buçpapaj

 

RËNIE

 

Bie, rashë, rënë. Kjo është mënyra qysh stina

Ndërron dyndjen e saj në panjat flokëgjata

Që shënojnë rrugën; gjethet në formë duarsh damarëshe

Përskuqen në degët e tyre (në një garë të zjarrtë

Më të fundmit kardinalë të mbetur) dhe pastaj

Fillojnë të skajojnë dhe të plluskojnë nëpër ajër, së mbrami

Duke endur me qilima shumëngjyrësh tokën.

Në spërdredhë edhe drita është shtruar mbi drurët

Në stinën e rrokapjekjes tek a çifte; një mllikuqe

Dhe era e gjetheve që digjen, një langua i artë

Tek shkon revan mespërmes rrugës së gjerë dhe dielli

Tek perëndon përtej drurëve plot tym në largësi,

Një hendek tek hapet mes majdrurëve dhe një reje të rreshkët

Pafajshëm tek mbushin hapësirën me purpure. Gjithçka

Ndryshon dhe lëviz sa çel e mbyll sytë midis së shkuarës

Zdërhallëse të verës dhe rikthimit rëndues të dimrit, një çast

Që del nga stacioni sipas orarit, një

Tjetë çast që arrin në platformën tjetër. Kjo

Ndodh gati si me kronometër: gjethet braktisin

Degët e tyre dhe bëhen truça ngadalë nën këmbët tona,

Duke na i prekur nyjet e këmbëve, dhe stina fillon të lëvizë

Rrotull nesh, ashtu si moti shumëngjyrësh na lëviz ne,

Madje ashtu si na shtyn në skutat e tij të pluhurta, të mugëta.

Dhe çdo vit ka një çast të shkurtër trullan

Kur ne ndalim frymën në mes të udhës së gjatë për në shtëpi

E papritur ndjejmë diçka të padukshëm e të papeshë

Tek i prek supet tona, duke na u vërsulur nga ajri:

Është era e vjeshtës që na i trys trupat tanë;

Është drita ndërruese e rënies tek po bie mbi ne.

 

KUJTIM PAUL SELANIT

 

Vëri këto fjalë në varrin e burrit të vdekur

pranë bajameve dhe qershive të zeza –

kafkave të vogla dhe pikave lulëzuese të gjakut, syve,

dhe Teje, o idhtësirë që ia mban në prehër kokën.

 

Vëri këto fjalë mbi qepallat e burrit të vdekur

si lulezymbyle, si lule mesjetare trumpetash

të cilat do të lulëzojnë kësaj here në terr.

Tulipanët e pakrye le të xixëllojnë me shi.

 

Vëri këto fjalë në qepallat e tij të mbytura

si monedha apo yje, sy ndihmës.

Mbulon qiellin e përpirë me njolla dielli

teksa bubullima tund dheun.

 

Rrokje pas rrokjesh, kapërthurur dhe rrokur,

fjalët janë bashkuar në zi.

Është ora shpirtërore e vajtimeve,

radha e boshit, përzishëm dhe absolute.

 

Vëri këto fjalë në buzët e burrit të vdekur

si masha zjarri, një gjuhë flake.

Një shqiponjë ngulmuese shtjellet e sokëllin.

Le të na lutet Zoti ne për këtë burrë.

 

 

PO FILLOJ TË JETOJ SI NJË MISTIK

 

Sot mbaj veshur një xhaketë të leshtë gri

dhe i bie tejpërtej parkut nëpër fijatjen e muzgët të borës.

 

Drurët rreshtohen si njëzet e shtatë profetë në një fushë,

secili duke bluar në mendje një stacion në një heshtje pelegrini.

 

Rriskat blu të dritës që bien nëpër trupat e tyre

janë kode të një okultimi sekret.

 

Unë do t’i shqyrtoj gjethet e tyre si faqet në një tekst

dhe do t’i quaj pëllumbat studentë peshkopë të dimrit.

 

Unë do të përgjunjem në gjurmën e një ketri të mundur

dhe do të kqyr në një pellg të zi për figurën e Sofisë.

 

Unë do të filloj së qëruari qiellin për shenjat

a thua e gjithë e ardhmja ime të jetë yjezuar mbi të.

 

Unë do të kthehem në shtëpi fillikat qyqe vetëm,

një dishepull i hijeve, në emër të mistereve.

 

 

KTHEMA TERRIN

 

Babai im nëpër natë duke u përvjedhur nga dhoma në dhomë

në misionin e errët përmes kthinës.

 

Më ndihmoni, shpirtëra, të depërtoj në ëndërrën e tij

dhe ta lehtësoj kalimin e tij të ndërkryer.

 

Kthema terrin për një shitës

i cili mund të magjepsë gjithçka përveç hijeve,

 

për një emigrant që qëndron në pragun

e një nate të paanë

 

pa udhëtarin apo bastunin e tij

dhe nuk mund të hamendë se çfarë don të thotë,

 

edhe pse krahu i tij i djathtë është ngritur, si në profeci,

ndërsa i majti tundet më kot në shenjë paralajmërimi.

 

Babai im nëpër natë duke u përvjedhur nga dhoma në dhomë

nuk është më një baba apo një burrë apo një bir,

 

por një djalosh që qëndron në skaj të një pylli

duke dëgjuar në largësi ulërimën e ujqve,

 

ulërimin e qenve të egër,

rrahjen rrënqethëse të flatrave primitive në majat e drurëve.

 

 

QIELLI I PAANË

 

Unë jam kaq i vogël tek po ec në plazh

natën nën qiellin e paanë.

Rëra e njomë këndellet nën këmbën time

dhe valët bubullojnë kundër bregut.

 

Unë po largohem nga pista

me rrymat shumëngjyrëshe të njerëzve

dhe nga hotelet me dritat e tyre lëbyrëse.

Era dihat për qindra milje.

 

Unë po shuhem tashmë në terr

unë jam zhdukur nga sytë e botës.

Unë jam një guackë e vogël deti

që ka dalë fshehtas në tokë

 

dhe mban me vete zërin e oqeanit

që bën dallgë nëpër trupin e saj.

Unë jam i vogël tash askush nuk më sheh dot.

Si mund të mbushem unë me një dashuri kaq të paanë?

—

E ARDHMJA E POEZISË

Nga EDWARD HIRSCH

Poezia mund të shpëtojë më pak shpirtëra nëse njerëzit nuk i kushtojnë vëmendje

Në këtë epokë të medias digitale dhe ndërkohave të shkutëra të vëmendjes, cila është e erdhmja e poezisë për të rinjtë?

Mungesa e vëmendjes ndaj kulturës është shumë shqetësuese tash në Amerikë, dhe unë mendoj se kjo vë shumë gjëra në rrezik, jo thjesht poezinë. Nuk ka pasur kurrë një kulturë pa poezi në historinë e botës. Në çdo kulturë, në çdo gjuhë ka një lojë shprehëse, lojë shprehëse me fjalë; ka një gjuhë të përdorur për qëllime të ndryshme të cilën e quajmë poezi. Prandaj unë mendoj se poezia do të mbijetojë. Dhe nuk mendoj se ne jemi të fundmit e poezisë – një sulmi egër na bëhet nga masmediat sa herë që vuajmë nga kjo dukuri, dhe ne nuk dimë në të vërtetë çfarë të mendojmë për këtë. Unë mendoj se disa gjëra janë në rrezik. Unë nuk mendoj se poezia do të vdesë, por unë mendoj se poezia kërkon një vëmendje të caktuar ndaj gjuhës. Kërkohet një hapësirë e caktuar në mënyrë që ajo të lexohet. Dhe mendoj se kjo hapësirë është disi e kërcënuar nga mungesa e vëmendjes që njerëzit kanë ndaj saj dhe e sasisë së kohës që ia kushtojnë asaj.

Unë i mendoj llojet e kufizimeve të përvojave që njerëzit mund të kenë me poezinë. Poezia do të mbijetojë; kjo nuk më shqetëson mua. Por ajo mund të shpëtojë më pak shpirtëra nëse njerëzit nuk i kushtojnë vëmendje.

Programet (Master of Fine Arts -Master në Artet e Bukura) pe ndihmojnë apo e dëmtojnë poezinë?

Mendoj se mund t’i ketë të dyja anët varësisht nga poeti. Mendoj se ana e errët e programeve MFA është se janë duke prodhuar më shumë poetë se mund të absorbojë (përthithë) kultura jonë. Dhe poezinë janë duke e shkruar më shumë poetë se mund ta lexonin atë apo të jetonin me të. Ky është një stres i sistemit dhe një gjë e dhimbshme për shumë poetë të rinj që janë duke kërkuar ta lidhin jetën me poezinë – kjo është gjëja që ata nuk po janë të zotët ta arrijnë.

Gjëja vërtet e mirë e programeve MFA është demokratizimi i tyre. Ato sjellin shumë njerëz të nndryshëm rrotull tryezës. Në historinë e poezisë ka shumë poezi ku ju e trashëgoni pozitën e poetit nga paraardhësit tuaj, dhe unë mendoj që nëse ju lejoni cilindo të bëhet poet bazuar në një shoqëri aristokratike, atëherë shumë njerëz që kanë çfarë të sjellin vërtet, përjashtohen. Programi MFA është një mënyrë për të sjellë plot njerëz të ndryshëm rrotull tryezës dhe për t’i ftuar ata. Prandaj mendoj se është shumë gjë e mirë.

Unë do të isha më i lumtur nëse njerëzit që përfshihen në programet MFA të jenë gjithashtu, prej atëherë, lexues të përkushtuar të poezisë. Sepse ne kemi nevojë për lexues të poezisë po aq sa për krijues të poezisë. Në kuptimin e shkollimit të një numri lexuesish, programet MFA janë shumë të mira. Fjalën e kam tek modeli i programeve MFA – ku një poet i ri përshihet në program, boton një numër librash, gje vend pune për mësimdhënie – kjo përbën disi rrezik. Kultura mund të absorbojë aq njerëz sa shkruajnë poezi dhe përpiqen ta fitojnë jetesën me poezi.

Cila është këshilla juaj për një poet të ri të ardhshëm?

Para së gjithas, unë mendoj se poezia është shumë fisnike, dhe unë gjithmonë e kam në veten time shqisën e fisnikërisë së poezisë. Dhe kur ju jeni duke hyrë në poezi, në çfarëdo niveli të ndodheni, ju jeni duke marrë pjesë në diçka me një traditë shumë të gjatë. Dhe kështu unë do t’ia kujtoja një poeti të ri se ju jeni duke hyrë në diçka që është shumë e rëndësishme, që ka qenë gjithmonë shumë e rëndësishme nga pikëpamja e shqetësimeve njerëzore.

Mënyra për t’u bërë poet është të lexosh poezi, të imitoni ato që lexoni, të lexoni me pasion e gjerësisht dhe ta përjetoni atë sa më thellë që të jetë e mundur. Nuk është e thënë që ju të lexoni gjithçka. E domosodshme është që ju të thelloheni në gjërat që lexoni dhe të dheni diçka që vërtet ka rëndësi për ju e të përpiqeni të bëni diçka si atë që lexoni. Për derisa ju keni poetë përpara jush nga të cilët mund të mësoni, atëherë rruga është krejt e hapur për ju. Ka gjithmonë hapësirë ku të shkosh.

Ju nuk keni nevojë për ushtrime; ju nuk i keni të domosdoshëm miqtë; ju mund të miqësoheni nga vetë letërsia. Emily Dickinson i quan poetët paraardhës “kushërinjtë e raftit” të saj. Ju mund të këshilloheni gjithmonë nga kinsmeni juaj i raftit, dhe mund të merrnin pjesë në poezi duke ecur nën shembullin e tyre dhe duke u përpjekur të bëhesh mik i vlefshëm i tyre. Gertrude Stein thoshte: “Unë shkruaj për veten dhe për të panjohurit.” Unë do të thoshja se shkruaj për veten, të panjohurit dhe për të vdekurit e mëdhenj.

—

Edward Hirsch

Edward Hirsch (Eduard Hirsh) ka lindur në Çikago më 1950 dhe është shkolluar në Grinnell College e në University of Pennsylvania, ku mori doktoratën në folklor.

Përmbledhja e parë e poezive e tij, For the Sleepwalkers (Për sonambulët), u botua më 1981 dhe fitoi çmimin Lavan Younger Poets Award nga Akademia Amerikane e Poetëve dhe çmimin Delmore Schwartz Memorial Award nga New York University. Përmbledhja e tij e dytë, Wild Gratitude (Mirënjohje e egër, 1986), mori çmimin National Book Critics Circle Award. Prej atëherë ai ka botuar disa libra me poezi, më së fundi Special Orders (Urdhëra speciale, Alfred A. Knopf, 2008); Lay Back the Darkness (Kthema terrin, 2003); On Love (Mbi dashurinë, 1998); Earthly Measures (Matje tokësore, 1994); dhe The Night Parade(Parada e natës, 1989).

Ai është edhe autor i vëllimeve në prozë The Demon and the Angel: Searching for the Source of Artistic Inspiration (Demoni dhe engjëlli: Kërkimi i burimit të frymëzimit artistik, Harcourt, 2002), Responsive Reading (Leximi i përgjegjshëm, 1999), dhe bestsellerit kombëtar How to Read a Poem and Fall in Love with Poetry (Si të lexosh një krijim poetik dhe të biesh në dashuri me poezinë, 1999), të cilin poeti Garret Hongo e quajti “produkt të një reflektimi i pasionuar i një jetë të tërë” dhe “një libër i mrekullueshë, për si për të shkolluarin dhe për analfabetin”. Kohët e fundit botoi Poet’s Choice (Përzgjedhja e poetit, Harcourt, 2007), ku përmbledh esetë më të mira javore të botuara në Washington Post Book World.

Për poezinë e tij, poetja Dana Goodyear shkroi në Los Angeles Times Book Review, “Është një poet i madh pasues i Homerit, Virgjilit, Dantes, dhe Miltonit në ferr. . . poezitë e Hirsch janë të dhembshura, të buta, nganjëherë pamëshirshëm të ashpëra”.

Hirsch ka marrë një mori çmimesh nga fondacionet, universitetet dhe institucione të tjera prestigjioze amerikane dhe botërore.

Ai ka qenë profesor i anglishtes në Wayne State University dhe në University of Houston. Hirsch është aktualisht president i John Simon Guggenheim Memorial Foundation.

Më 2008, ai u zgjodh kancelar i Akademisë Amerikane të Poetëve.