* VATRA një libër ku spikasin vlerat hulumtuese dhe perceptuese të autorit, i cili ka ditur të ruajë një raport të drejtë midis materialit historik e arkival të kohës dhe atij biografik për fakte dhe ngjarje të Federatës Panshqiptare “VATRA”. Ky raport është zgjidhur drejt dhe mirë edhe në gërshetimin e personaliteteve të shquara të diasporës shqiptare në SHBA të viteve 1912-1920.

* Me pasionin e një studiuesi e shkencëtari të mirëfilltë, falë dhe bashkëpunimit të ngushtë me kreun aktual të Federatës Panshqiptare, “Vatra”, zotin Agim Karagjozi, autori e ka dhënë të plotë kontributin e diasporës shqiptare në SHBA gjatë dekadës së dytë të shekullit të kaluar, duke paraqitur dhe analizuar fakte dhe ngjarje të rëndësishme të asaj periudhe.

NEW YORK CITY : Dhjetë vite më parë, Prof.Assoc.Dr.Beqir Meta, mik i dëshmuar i Vatrës, u dhuroje lexuesve të saj shqiptarë nje vepër historike, kushtuar periudhës së parë të historikut, të kësaj organizate, fatlume që i solli aq e aq të mira atdheut dhe bashkësisë shqiptare të kontinentit Amerikan. Një shoqatë, kjo, e cila tani është në përgatitjet e fundit, për të festuar ashtu si i ka hije dhe si e meriton – kjo flakadania e atdhetarizmit dhe patriotizmit shqiptarë në Amerikë, Federata Panshqiptare e Amerikës “VATRA”

 Duke lexuar librin e Metës, “Federata Panshqiptare “VATRA” , shohim se aty ka dokumentet e pasura arkivore të shfrytëzuara mjeshtërisht nga autori janë një elementi rëndësishëm që përkojnë me idenë dhe vihen në shërbim të saj, duke ia rritur dukshëm vlerat kësaj monografie. Materiali arkival e biografik është i shumtë. Pikërisht për këtë monografia Federata Panshqiptare “VATRA” ka vlera njohëse dhe edukative. Ashtu si dhe shprehej njëri nga recensuesit e veprës, as. prof. dr. Muharrem Dezhgiu, kur thotë se “monografia Federata Panshqiptare “Vatra” synon të japë me besnikëri fizionominë, sukseset, dështimet, avantazhet dhe kufizimet e saj, pikëpamjet politike të drejta dhe iluzionet e saj”. Ndërsa recensuesi tjetër, prof. as. dr. Merenglen Verli e konsideron këtë monografi një arritje të re në studimin e historisë së emigracionit shqiptar në SHBA dhe në trajtimin e disa prej problemeve thelbësore të historisë së Shqipërisë në vitet 1912-1920. Duke konfirmuar miratimin dhe vlerësimin pozitiv të Departamentit të Historisë Moderne në Institutin e Historisë, prof. dr. Verli shpreh bindjen se monografia Federata Panshqiptare “VATRA” është pritur me interes nga lexuesit shqiptarë dhe të hapësirës mbarë shqiptare në botë. Nga ana e saj, redaktorja letrare e veprës, Pranvera Hasani, evidenton faktin se fantazia e autorit i ka qëndruar besnike realitetit historik, duke theksuar sidomos disa pika kyçe të aktivitetit patriotik të diasporës shqiptare në Amerikë, në funksion të çështjes sonë kombëtare.

Me pasionin e një studiuesi e shkencëtari të mirëfilltë, falë dhe bashkëpunimit të ngushtë me ish kreun e Federatës Panshqiptare, “Vatra”, zotin Agim Karagjozi, autori ka dhënë me botimin e tij libri të plotë kontributin e diasporës shqiptare në SHBA, gjatë dekadës së dytë të shekullit të kaluar, duke paraqitur dhe analizuar fakte dhe ngjarje të rëndësishme të asaj periudhe. Ndër studimet më të përkryera të prof. dr. Beqir Metës të përfshira në këtë vepër mund të veçohen ato me titull “Denoncimi i politikës aneksioniste greke ndaj Shqipërisë”, “Reagimi i “Vatrës” kundër pushtimit të Shqipërisë nga shtetet ndërluftuese”, “Vatra” në lëvizjen kombëtare gjatë Luftës së Parë Botërore”, “Marrëveshja e përfaqësuesve të “Vatrës” me Romën”, “Mbrojtja e çështjes shqiptare në Konferencën e Paqes (1919-1920) si dhe “Përpjekjet për të siguruar përkrahjen e SHBA”. Në këtë këndvështrim monografia e prof. dr. Beqir Metës mbështetet në një dokumentacion të pasur e literaturë të gjerë, të shfrytëzuar me kujdes prej tij. E ndriçuar nga të dhëna e fakte të gjurmuara brenda vendit dhe në diasporën shqiptare të asaj kohe të lavdishme, kjo monografi, botim i shtëpisë botuese “Globus R” i shtohet vargut të botimeve të çmuara, edhe nga autorë të tjerë që kan shkruar për historinë e Vatrës, por edhe të figurave qëndrore të saj, si ajo e Nolit (Autobiografia e Fan Stilian Nolit e shkruar nga Prof. Nasho Jorgaqit ) dhe Konica,(Faik Konica, jeta në Uashington – autor Ilir Ikonomi). Këto vepra janë nderi që i bëhet vetë Federates Panshqiptare “VATRA”, në këtë 100 Vjetor të themelimit të saj, si deshmi e re, e traditave tona të mrekullueshme dhe e gjenisë krijuese të popullit tonë, që në çdo epokë, nga e cila ka kaluar ka ditur të nxjerrë njerëz të shquar të, të gjitha fushave.

Historia e “Vatrës” është drejtësisht histori e lëvizjes nacionale shqiptare në Amerikë

Vatra është organizata që mobilizoi forcat kombëtare në Amerikë dhe me anë të këtyre forcave shpëtoi Shqipërinë nga copëtimi. I ndjeri Faik Konica e ka përshkruar punën e “Vatrës” me këto fjalë në gazetën “Dielli” më datë 7 korrik 1922:

“Në ditët e errëta kur Shqipëria ishte e pushtuar nga ushtritë e huaja, kur shteti ish përmbysur, dhe kur flitej sheshit për copëtimit e vendit, “Vatra”, e këshilluar nga një pakicë patriotësh e shtyrë nga atdhedashuria dhe dëshira e anëtarëve të saj, e inkurajuar nga zëri i popullit i tërë shqiptarëve, e mori përsipër të veprojë në vend të shtetit të vdekur. Nuk kërkoji nderet as të drejtën e shtetit po mori përsipër vetëm detyrat dhe harxhet. Me shpenzimet e “Vatrës” u mbajtën delegatët, u dërguan misione, u subsidiuan agjenci, u kablluan mijëra protesta, me një fjalë u organizua mbrojtja e Shqipërisë, dhe u organizua aq e mirë sa Kryeministri i Greqisë z. Venizelos tha në Konferencën e Paqes në Paris, se të vetmin pengim serioz që gjeti në Epir Greqia, ish pengimi i vënë nga “Vatra”….

Vazhdon i nderuari Konica: Shuma e tërë e harxheve te bëra nga “Vatra” si zëvendëse e shtetit është: 197.072.89 dollarë amerikanë. Këto shpenzime, u bënë që në fillim dhe deri në vitin 1922 kur bëri llogarinë e sipërme Faik Konica.

Themelimi i “Vatrës”.

Mbledhja e parë për të bashkuar të gjitha organizatat e shqiptarëve të Amerikës në një federatë u bë më 24 dhjetor 1911, në Boston. Kjo mbledhje u thirr prej shoqërisë “Besa-Besën”. Në këtë mbledhje morën pjesë Faik Konica, At Fan Noli, Kristo Floqi, Marko Adams dhe Paskal Aleksi. Mbledhjet vazhduan deri më 28 prill 1912, kur “Vatra” u themelua zyrtarisht. Rekordi i komisionit të bashkimit më datën e sipërme, mban këto fjalë:

“E quajmë të formuar Federatën Panshqiptare “Vatra” të Amerikës, prej shoqërive “Besa-Besën”, “Flamuri i Krujës”, shoqërisë kombëtare dhe “Dallëndyshja””. Ne këtë mbledhje historike u emërua një pleqësi e përkohshme prej këtyre zotërinjve.

Sekretar AT Fan Noli, arkëtar Llambi Chikozi, menaxher i gazetës “Dielli” Kristo Kirka, organizatorët e degëve të federatës: Faik Konica dhe Kristo Floqi. Mbikëqyrës së gazetës “Dielli”: Paskal Aleksi, Elia Tromara dhe Kosta Vasili. Federata Panshqiptare “VATRA” , u njoh prej shtetit të Masacusetit dhe mori charten më 13 qershor 1912. Në chartën figurojnë këta emra: Faik Konica, Llambi Chikozi, Fan S. Noli , Kristo Floqi, Elia Tromara, Naum Cere dhe Kosta Kotta. Faik Konica 15 mars 1875-15 dhjetor 1942, Theofan (Fan) S. Noli janar 6, 1882 – mars 13, 1965.

ROLI I “VATRËS” NË LUFTËN BALLKANIKE DHE NË LUFTËN E PARË BOTËRORE.

Si e thamë më parë, “Vatra” u themelua më 12 prill 1912, në tetor të atij viti plasi Lufta Ballkanike dhe më 28 nëntor 1912 u shpall pavarësia e Shqipërisë në Vlorë. Për të mbrojtur të drejtat e Shqipërisë “Vatra” dërgoj Faik Konicën në Evropë dhe kisha jonë kombëtare dërgoi At Fan Nolin.

Faik Konica mbeti në Evropë deri sa mori fund Lufta e Parë Botërore, At Fan Noli u kthye në Amerikë më 1915 dhe mori përsipër fatin e “VATRËS” në dorë. Gjatë Luftës së Parë Botërorë “VATRA” u forcua shumë. Gjatë kësaj kohe gazeta “Dielli” u bë e përditshme nën drejtimin e zotit Kosta Chekrezi.

Gjate kësaj kohe u organizua trupa vullnetarësh, u themelua banda “VATRA” në udhëheqjen e prof. Thoma Nasit, u emëruan gjithashtu delegatë në Londër me në krye të nderuarin Mehmet Konica. Në afërsi të fundit të Luftës së Parë Botërore në qershor të vitit 1917 , “VATRA” hapi Fushatën Historike për Shpëtimin e Shqipërisë, me këto fjalë të paharruara prej Hirësisë Tij Peshkop Nolit:

“Mbahu nëno, mos kij frikë. Se ke djemtë në Amerikë”

Kur hyri Amerika në lufte në prill të 1917, At Fan Noli bashkoi personalisht Presidentin Wilson, i cili i dha fjalën se do të mbrojë pavarësinë e Shqipërisë, Wilsoni e mbajti fjalën deri në fund. Pa përkrahjen e Wilsonit sot nuk do të kishim Shqipëri.

Më 1920 me anë të “VATRËS” Qeveria shqiptare mori hua nga Vatranët, të cilën nuk e pagoi me nder ashtu siç u zotua.

Librat e fundit që u botuan me anë të “VATRËS” janë:

“Historia e Skënderbeut dhe Bethoveni dhe Revolucioni Francez” në gjuhën angleze. Këto dy libra monumentale të qëndisura bukur prej Imzot Nolit, u botuan me djersën e VATRANËVE. Gjysma e shpenzimeve të librit “KREMTORIA” që botoi Peshkopata u mblodhën nga VATRANËT. Më pas “VATRA” nëpërmjet kuvendeve të saj vendosi të përqendroi veprimet e saj në këto pika: “VATRA” duhet të mundet të mbledhë në gjirin e saj rininë; kryesisht “VATRA” duhet të mbetet si një organizatë letrare dhe mirëbërëse, “VATRA” duhet të krijoje një fond të veçantë për studentet ashtu sikundër ka bërë dhe më parë.

Editori i “Diellit”.

Komisioni i Vatrës për vitin 1954-1955, kryetari nderit peshkop F. S. Noli (ph. d) kryetar Gregory Speros, nënkryetar adem K Vishocica, arkëtar Llambi Misho, sekretar Shefqet Kamber (Benca), editori i “Diellit” G. M Panariti, pjesëtar të komisionit, Kemal Veisel, Nicholas Vesio, Pandeli Michael, Koli Janollari, Van Konari, pjesëtar rezerve: Seit Beqo Selenica, John Tassey Chris Theodore. anëtarët e këshillit: Ismail Emin, Ramadan Ali Arza, Petraq Andon, Sadik Kamber Pepellashi, Ismail Mevlani, Xhafer Pojani.

Nga Federata “Vatra” – Boston Mass. Dhjetor 1954.

Gazeta “Dielli” u themelua prej shoqërisë “Besa-Besën” më 15 shkurt 1909, si fletore e përjavshme. Më 11 mars 1913 pasi shoqëria “Besa-Besën” u tret (lexo: bashkua) me “Vatrën” dhe “Dielli” u bë prioritet i federatës, nisi të dalë dy herë në javë. Më 18 nëntor 1914 nisi të dalë tri herë në javë. Më 9 nëntor, 1915, nisi të dalë e përditshme.

Redaktorë të “Diellit” kanë qenë këta zotërinj: At Fan Noli që më 15 shkurt, 1909, deri më tetor 15, 1909. Z. Faik Be Konica që më tetor 22 1909 deri më 18 mars 1910. Komisioni i shoqërisë “Vatra” e drejtoj “Diellin” pa redaktor që më 25 mars deri më 29 prill 1910. Faik Be Konica që më 6 maj deri më 1 korrik 1910. “Dielli” pushoj së botuari që më 1 korrik deri më tetor 1910. At Fan Noli që më 7 tetor 1910 deri më 7 korrik 1911. Z. Eft’him Nasi që më 13 korrik deri më shtator 14 1911. Z. Kristo Floqi që më 21 shtator 1911 deri më 18 korrik 1912. Z. Faik Be Konica që më 1 gusht 1912 deri më 8 korrik 1913, po në janar të këtij moti Faik Beu shkoi në Evropë dhe barra e redaksisë që atëherë i mbeti më tepër z. Eft’him Nasi. Z. Kristo Dako që më 11 korrik deri më 26 gusht 1913. Z. Paskal Aleksi që më 29 gusht 1913 deri më 13 shkurt 1914. Z. Denis Kamburi që më 17 shkurt deri më 14 korrik 1914. Z. Eft’him Nasi që më 10 korrik deri më 6 nëntor 1914. Z. Koste Çekrezi që më 10 nëntor 1914 deri më 20 dhjetor 1915. I Per. At Fan Noli që më 21 dhjetor deri më 6 korrik 1916. Z. Bahri Omori që më 7 korrik e deri më sot.

I pari menaxher i “Diellit” ishte z. George Konda Gjoleka që kur u themelua gazeta deri më 5 maj 1911. Z. Lambi Çikozi që më 12 maj 1911 deri më 25 prill 1912. Z. Kristo Kirka që më 9 maj 1912 deri më 20 maj 1913. Z. Lambi Çikozi që më 23 maj deri më 8 korrik 1913. Z. Kristo Dako që më 11 deri më 22 korrik, 1913. Z. Hamid Lumi që më 25 korrik deri më 26 gusht 1913. Z. Vangjel Gjika që më 29 gusht 1913 deri më 8 maj 1914. Z. Dennis Kamburi që më 12 maj deri më 3 korrik 1914. Z. Lni Kristo që më 7 korrik 1914 deri më 7 korrik 1915. Z. Muke Përmeti që më 9 korrik 1915 deri më 21 prill 1917. Z. Akif Përmeti që më 16 korrik 1917 deri më sot.

(Botuar pa ndryshime nga Kalendari i “VATRA”-s i vitit 1918 edituar për botim nga Fan S. Noli dhe botuar nga “VATRA” në shtypshkronjën e “Diellit” në 1918)