Sfida e autorẽve të rinj dhe komercializimi i botimeve në Shqipëri.

Nga Enkelejda Kondi, poete

Në Shqipëri, muaji tetor sjell vëmendjen te letërsia, veçanërisht me organizimin e Panairit të Librit, që vjen një muaj më vonë, si një ngjarje e rëndësishme kulturore. Ky panair krijon një hapësirë për promovimin e autorëve të rinj dhe botimeve të reja, por gjithashtu na kujton sfidat me të cilat përballet letërsia në vend, një prej tyre duke qenë mungesa e kritikës së mirëfilltë letrare.

Në dekadat e fundit, është e qartë se kritika letrare, në kuptimin e saj të thelluar dhe profesionale, pothuajse nuk ekziston në Shqipëri. Shkrimtarët e rinj shpesh përballen me mungesën e një kritike të rregullt dhe të strukturuar, që do të ofronte analiza të mirëfillta të veprave dhe do të ndihmonte në orientimin e lexuesve drejt krijimeve më cilësore.

Ndërkohë që në të kaluarën kritika kishte një rol më aktiv, sot ajo është zbehur pothuajse tërësisht, duke lënë një boshllëk që vështirëson zhvillimin e mëtejshëm të letërsisë dhe të autorëve të rinj.

Mungesa e kritikës letrare në Shqipëri ka krijuar një vakum që ndikon negativisht si në zhvillimin e autorëve, ashtu edhe në perceptimin e lexuesve. Nëse më parë kritikët ndihmonin në pasqyrimin e vlerave dhe dobësive të një vepre, sot është gjithnjë e më e vështirë të gjesh analiza të thelluara dhe të mirëinformuara. Për pasojë, lexuesit shpesh mbështeten te sugjerimet personale apo promovimet komerciale, duke humbur atë udhërrëfyes të rëndësishëm që do të duhej të ofronte kritika.

Për autorët e rinj, mungesa e kritikës është edhe më problematike. Pa një vlerësim objektiv dhe të ndershëm nga kritikët, ata kanë vështirësi për të kuptuar se ku qëndron vepra e tyre në raport me standardet letrare. Po ashtu, pa mbështetjen e kritikës, këta autorë mund të mbeten të padukshëm, përballë një tregu të mbingarkuar me botime që nuk marrin gjithmonë vëmendjen që meritojnë.

Në një panoramë të tillë, Panairi i Librit ofron një mundësi të rrallë për të diskutuar dhe promovuar letërsinë, por gjithashtu duhet të jetë një thirrje për rigjallërimin e kritikës letrare. Pa një kritikë të mirëfilltë dhe të angazhuar, letërsia shqiptare rrezikon të mbetet pa orientim të qartë dhe pa vlerësim të duhur për talentet e reja. Panairi duhet të shërbejë si një platformë jo vetëm për botimet e reja, por edhe për nxitjen e diskutimeve më të thelluara mbi gjendjen e letërsisë dhe nevojën për një kritikë që të mbështesë zhvillimin e saj.

Në fund të fundit, e ardhmja e letërsisë shqiptare varet jo vetëm nga talenti i autorëve, por edhe nga vlerësimi dhe përkrahja e duhur që ata marrin përmes kritikës dhe institucioneve që merren me promovimin e letërsisë. Kjo është një sfidë që duhet të përballohet me seriozitet, për të mos lënë një traditë të pasur letrare të zbehet në mungesë të një dialogu të thelluar dhe profesional. Në Shqipëri, ndonëse letërsia është në një zhvillim të dukshëm në kuantitet, cilësia e saj shpesh lë për të dëshiruar, sidomos kur flasim për autorët e rinj. Fatkeqësisht, shumë prej tyre, të papjekur artistikisht dhe pa një talent të dukshëm, marrin guximin të publikojnë vepra që shpesh janë të nxituara dhe të pabazuara në një stil të formuar. Për më tepër, botuesit shpesh refuzojnë poezinë dhe autorët e saj, përveçse në rastet kur bëhet fjalë për emra të njohur dhe të sigurtë në treg. Kjo krijon një formë diskriminimi në botimet dhe shitjet e librave, ku emrat e njohur janë të privilegjuar, ndërsa autorët e rinj mbeten të margjinalizuar.

Shtepitë botuese po ndjekin një logjikë tregtare, duke preferuar të investojnë në ato autorë që e kanë dëshmuar veten më parë dhe që sigurojnë shitje të garantuara. Në këtë mënyrë, autorët e rinj që kanë potencial, por ende nuk janë të njohur, shpesh e kanë të pamundur të depërtojnë në tregun e librave. Poezia, e cila kërkon një lexues të veçantë dhe të kultivuar, është pothuajse e përjashtuar nga vëmendja e botuesve, përveçse kur bëhet fjalë për poetë me emra të vendosur. Si rezultat, ne jemi përballë një diskriminimi të hapur, ku vepra që mund të ketë vlerë letrare, mbetet e paeksploruar nga lexuesi, vetëm sepse nuk ka emrin e duhur prapa saj.

Nga ana tjetër, lexuesi shqiptar vazhdon të jetë në shumë aspekte konservator. Shumë prej tyre preferojnë të lexojnë autorë të njohur dhe të vendosur, duke anashkaluar ose paragjykuar autorët e rinj. Ky është një qëndrim që shoqëron jo vetëm publikimet e reja, por edhe libraritë dhe stendat e shtëpive botuese. Nëse një botues nuk ka një emër të madh për të promovuar, ai e ka të vështirë të tërheqë vëmendjen e lexuesit dhe ta shtyjë librin e tij drejt shitjes. Autorët e rinj, për këtë arsye, shpesh mbeten të panjohur, të fshehur pas pamundësive për të gjetur një shans të drejtë në tregun e librave.

Në këtë situatë, stendat e shtëpive botuese më prestigjioze në panaire dhe librari janë të mbushura me librat e autorëve të njohur, ndërsa veprat e të rinjve rrallë gjejnë një vend për të dalë në pah. Ky dominim i shtëpive botuese të mëdha dhe favorizimi i emrave të vendosur krijon një treg të mbyllur dhe të padrejtë, ku lexuesi mëson të konsumojë vetëm atë që i serviret, duke mos pasur mundësinë të zbulojë krijime të reja dhe frymëzuese.

Ky është një problem që kërkon një qasje të re, më të hapur, për të përkrahur talentet e reja dhe për të promovuar një diversitet më të madh letrar. Botuesit duhet të inkurajojnë më shumë përfshirjen e autorëve të rinj dhe veprave që nuk ndjekin vetëm trendin komercial, duke i dhënë lexuesve mundësinë të zgjedhin nga një spektër më i gjerë krijimesh. Pa një ndryshim në këtë qasje, letërsia shqiptare rrezikon të bjerë në një qorrsokak ku inovacioni dhe risia mbeten të papërfillura, në favor të komercializmit dhe konformizmit letrar.

Shtator 2024