Pjesa e tretë e kreut pa numër

 

Një natë jo e zakontë i kishte hedhur vellon e zezë dhe të tymtë një qyteti mijëravjeçar, ndërsa Presidenti zëhollë rrekej të ngushëllonte të afërmit e viktimave. Asgjë s’i shkonte në atë fjalim, në të cilin vajtonte më shumë rënien e pashmangshme të vetes dhe regjimit të tij, se sa ndodhinë në qytetin ku kishte lindur. Ishte qyteti i tij  dhe i ishin vrarë katër bashkëqytetarë!

Qeveria ngushëllonte natën, ministri ngushëllonte natën, regjimi përgjonte natën e të vriste ditën, ndërsa selia blu e qytetit nuk i kishte mbyllur dyert për asnjë moment prej më shumë se katër ditësh. Kolës nuk i zinte vendi vend, sa në shtëpinë e viktimave, sa në selinë prej ku kishin dalë sot në mëngjes, për të mos u kthyer më. I kujtoheshin episodet në takimin e parë me presidentin e fundit komunist, kur Arbri s’kishte denjuar t’i jepte dorën, ndërsa Presidenti, që sonte mundohej t’i rotullonte fjalët ngushlluese, i kishte fërkuar krahët me ironi. E kishte kuptuar Kola fërkimin e krahëve, për të cilën kishte biseduar edhe me Aleksin dhe Shanin. Presidenti nuk do ia harronte mospërfilljen e djaloshit të ri të një qyteti model, që e vuante lirinë, më shumë  se çdo vend tjetër. Tek i mendonte të gjitha këto, desh të organizonte edhe njëherë një sulm shumë më të rrezikshëm kundër degës së rendit, por Aleksi dhe Shani, me maturinë e tyre, nuk deshën të derdhnin më gjak. “Policët janë vëllezrit tanë,- thotë Shani me një maturi njerëzore tepër gjakftohtë. Ç’kishin për të bërë e bënë. Murit nuk i bihet me kokë. Në mos sot, nesër Arbrit do t’i ndodhte kjo. Këta janë të bijtë e shejtanit, hakmerren gjithësesi.” Natyra impulsive e Kolës nuk desh t’ia dinte për askënd, por shumica e uli të mendonte ndryshe, të paktën sonte. Forcat e tij nuk ishin thyer, por mendja i thonte diçka tjetër. U ul në katin e parë. Poshtë shkallëve ishte një tavolinë e vogël. Ra në gjunjë dhe mbështeti ballin mbi dërrasën e ftohtë. Ishte vetëm. Donte të qante në heshtje, në një vend ku nuk e shihte askush.Podetyrohej të  rrinte duarkryq në një natë si kjo. Në mendjen e tij kjo natë duhej ndezur. Në forcën dhe rininë e tij vrasësit duheshin ndëshkuar, jo më larg se sonte. Nesër do të ishte tepër vonë.Pokush ishin vrasësit? Edhe pse ishte në rreshtin e parë nuk kishte arritur të dallonte qartazi të vërtetën e qëllimit mbi djemtë më të mirë të qytetit. Ishte qëlluar shumë dhe nga shumë drejtime. Dini e kishte parë disa herë në sy, por nuk kishte arritur ta kuptonte shprehjen e veshtrimit të tij, që heshturazi i thonte: “ Largohu të lutem, nuk e sheh se këta janë kafshë, nuk na sheh se si na kanë armatosur, thua se po e ruajmë qytetin nga serbët.” Qau me dënesë dhe krejt në heshtje. Sa e dhimbshme qenka  pamundësia për t’u hakmarrë. Në këto çaste nuk kishte pikë fuqie. Muskujt i dridheshin, ishte tepër nervoz dhe konfuz me veten. Ku të shkonte? Të ngjitej lart  pa Arbrin që deri sot ishte me ta, pa të tjerët që i hëngri  stuhia e bolshevikëve të shekullit të njëzetë, pa qindra e mijëra që ishin kalbur e harruar, vrarë  e dënuar nga dora gjakatare e regjimit. Shumica prej tyre akoma nuk kishin varr. Ua morën nënave nga gjiri dhe i varrosen si qentë, ku mundën. Ndërsa këmbët i dridheshin, mendonte dhe i thonte vetes: “ Sikur të më kishin vrarë edhe mua. Më mirë i vrarë, se i pazoti për të bërë diçka, për ata që po shkojnë, për ata që s’do t’i kemi nesër këtu.” Askush nuk e dinte gjendjen depresive të Kolës, veç Aleksit, që tashmë e njihte mirë, por që sonte nuk i ndodhej afër.

 

Në shtëpinë e Arbrit asgjë nuk pipëtinte. Nata kishte ardhur si vdekje. Thua se askush nuk merrte fryme, ashtu siç nuk merrte më frymë Arbri, vendosur ndryshe nga një natë më parë. Mes duarve  motra i kishte vënë një tufë me lule. Në fytyrë i kishte rënë një nur i vërtetë. Sikur ishte në gjumë dhe u buzëqeshte të gjithëve. Rreth arkivolit, veshur krejt në të zeza ishin nëna, motra, kushërirat e afërta. Qëndronin kokulur dhe vetëm qanin në heshtje. Ndërkohë kishte trokitur ora tre mbas mesnate. Babai dhe të afërm të tjerë  të Arbrit, në dhomat e tjera rrinin në këmbë dhe shpërndanin duhan. Prisnin pyetjet e të pranishmëve jo si në çdo vdekje, por krejt ndryshe. Aty nga fundi i dhomës së parë, një i ri e pyeti Gonin:

 

–          Si thua ti Gon dhe ju të tjerët? A mund ta zbardhim sonte kështu në heshtje?

Si mund t’i lëmë vrasësit të flenë rehat dhe nesër në mëngjes të na përqeshin. Unë jam gati të leviz që tani.

–          Jo Mond, – iu përgjigj  Goni. Sonte do nderojmë këta, që s’do t’i kemi nesër. Ata le të flenë dhe, dy pika lot i rrëshqiten rrëmbimthi në fytyrën e tij të zbehtë.

–          Ka të drejtë Goni, – vazhdoi babai, ndërsa në dorën që i dridhej vazhdonte të digjej një cigare. Arbri nuk donte kurrë, që askush të vuante për të. Ju na duheni sonte, na duheni nesër, na duheni përherë. I duheni qytetit tonë, siç i duhej gjaku i Arbrit dhe i shokëve të tij. Por, tani na duheni Ju. Arbri nuk rikthehet më në jetë, çfarëdo që të bëjmë ne.

–          Arbri do të jetë në jetë dhe me ne, – vijoj Aleksi duke shpjeguar se i po këtij mendimi ishte dhe Kola, por ne kemi katër viktima të këtij terrori, kemi dhjetra të plagosur, që ende nuk dihet për fatin e tyre. Babait të Arbrit, gjithë të afërmve,  gjithë neve shokëve të tij, gjithë atyne që sonte nuk i kanë djemtë të gjallë, Zoti t’u japë forcë, të mendojmë për nesër, pasi secili prej nesh e ka pas koke, fatin e tyre.

 

Në këmbë, me kafetë që servireshin sa më shpesh, Gjoni iu drejtua dajës, i cili e kishte humbur mendjen.

–          Paçi të tjerët e Zoti u dhashtë forcë! Kam pi shumë e vuaj nga tensioni. Nuk dua që sonte të merreni me mua.

 

Disa prej të pranishmeve e kthyen Gjonin me tabakanë plot. Tymi i duhanit dhe aroma e kafeve që bluheshin të freskëta e kishin bërë ajrin tepër të renduar. Pothuajse dehës. Në dhomën ku ruhej  xhenazja u dëgjua një zhurmë. “ Nana, nana është sëmurë, – thërriste Shpresa, duke u drejtuar nga burrat. Asaj i kishte rënë tensioni dhe bulëza të bardha djerse i kishin mbuluar ballin. E kishte humbur vetëdijen dhe nuk jepte shenja frymëmarrje. Doktor Naimi që gjendej aty, nxori nga çanta aparatin e  tensionit dhe vrapoi për te Nënë Dija. Të gjithë mund të largoheni! – iu drejtua ai atyre që e rrethonin. Asgje nuk ka. Ka nevojë për pak pushim. Dhimbja dhe lodhja e kanë rënduar. Më sillni pak ujë të ftohtë dhe mos ia zini frymën. Tensioni kishte rënë në shifrat minimale. Pulsi mezi rrihte. Përmendja e Nanë Dijes vonoi, kur Shpresa iu drejtua të atit dhe të pranishmëve:

 

–          Nana shpëtoi, duke iu hedh të atit në gjoks.Pomerr frymë dhe po na sheh!

–          S’ka faj, – tha daja,- është dhimbja më e madhe që ka pasë në jetën e saj.

 

……………

 

Dini u kthye në shtëpi, aty nga mesi i natës. Asgjë nuk pranoi të hante. Asgjë dhe për asgjë nuk foli. Gruaja dhe fëmija e kishin marrë vesh ngjarjen. Nuk i thanë asnjë fjalë. Në qytet ishin vrarë katër vetë. Katër të rinj të pafajshëm. Natën nuk e kishn nxirë policët, – mendonte me vete, por ndoshta dhe e kishin nxirë. Të rinjët nuk i kishin vrarë policët, por ndoshta dhe i kishin varë. Protestën nuk e kishin filluar policët, por ndoshta dhe e kishin filluar, urdhërin për vrasje nuk e dhanë policët, por policët qëlluan ama. Mëdyshjet e Dinit ishin aq të shumta, sa dhe vetë ai habitej se nga i vini gjithë ato mendime. Treti kapelen në fund të dhomës dhe hoqi këpucët rrëmbimthi.

 

–          Më bëj gati dushin, grua!

–          Po Din, e ke gati. Ndërresat i ke në varsen pas derës

–          Pse nuk keni fjetur? – vazhdoi Dini disi çapraz.

–          Si të flinim more burrë. Ti e di se ç’ka ndodhur.Kushka fjetur sonte në këtë qytet? Darkën e ke gati.

 

Dushet me vajguri ishin të rrezikshme, ndaj Leta përgjonte se mos ndodhte ndonjë e keqe nga pakujdesia. Dini dukej tepër i lodhur dhe si i shastisur, që në veprimet e para që u fut  në shtëpi pas më shumë se njëzet orësh. Nuk u pyet dhe as nuk i pyeti si e kishin kaluar keto kohë të vështira për qytetin e tyre, gjë jo normale për tipin e Dinit. Leta e kishte menduar tërë ditën dhe kishte lutur Zotin të mos i ndodhte gjë, por që edhe ai të mos binte pre e urdhërave të këtyre debilve komunist, që e donin pushtetin më shumë se jetën e tyre. E ulur në minderin, mbi të cilin kishte kishte vendos një batanije, futi koken mes duarve, duke menduar se si do ta fillonte bisedën me Dinin pas dushit. Ai nuk ishte mirë, diçka jo e mirë kishte ndodhur sot. Atë e shprehte qendrimi i tij jo normal. Asnjë fjalë fëmijëve që po e prisnin babin e tyre, asnjë fjalë mua, – mendonte Leta. Pse? Diçka nuk shkonte në punën e tij, e cila i ishte bërë e padurueshme.

 

Mbi tavolinë e priste gjella me mish. I pëlqente gatimi i Letës, sidomos mishi me patate dhe sallata. Edhe pse ishte ende herët për sallatën, Leta i kishte bërë ca ullinj, një gjysëm qepe dhe ca të regjura dhe, pranë tyre një dopio raki, që zakonisht i shijonte Dinit.

Doli nga dushi duke fërkuar kokën, mbi të cilën dallohej dukshëm vija e kapelës. Nata ishte e qetë. Fëmijët kishin rënë, por nuk kishin fjetur. Edhe ata donin që ta linin të qetë babain e lodhur, por edhe që t’u krijonin rast të bisedonin bashkë. Jashtë nuk pipëtinte. Në dhomë dëgjohej veç frymëmarrja e tyre, që sa vinte e vështirësohej. Edhe Dini kishte nevojë t’i shprehej dikuj. Kujt i besonte më shumë se Letës. Tanimë i shfaqeshin para syve sikur të ishte dje, koha kur ishin njohur, afro njëzet vjet më parë, takimet dhe letrat që kishin shkëmbyer, martesa, lindjet, gjithë jeta së bashku. Patjetër ai do t’i thonte Letës diçka. Si t’ia thonte dhe, pse t’ia thonte? Nuk ishte profesioni i saj policia. Puna e saj në kopshtin e lagjes ishte tjetër gjë, por mençuria e saj e ndihmonte për t’i besuar. Leta kurrë s’kishte fjetur, pa i hapur derën Dinit, pa u kujdesur për darkën e tij, për dushin, për veshjen e nesërme, deri te lustrimi i këpucëve. I meritonte Dini të gjitha, edhe pse Leta lodhej po aq sa Dini, por në mes të një çifti që mendojnë për familjen si çerdhen më të rëndësishme të zhvillimit  të një kombi, ajo ia bënte hallall të gjithë mundin. Në fund të fundit ishte Zoti i shtëpisë dhe meritonte shumë më tepër se kaq.

 

–          E ke gati darkën Din. Besoj nuk është ftohur. Pije dhe një gotë se të çlodh.

–          Ç’darkë moj Letë? As që më bie në mëndje të ha. Kur kisha uri, nuk kisha çtë haja, tani që kam ç’të ha, dua të fle. Kanë ngrënë fëmijët?

–         Po, more burrë. Si do t’i lija fëmijët pa ngrënë?

–          Dolën sot andej nga demostratat?

–          Jo, Din, kisha frikë. Janë të rinj e nuk dinë ç’bëjnë. M’u lut Diti, por nuk e kisha lejen tënde. Disa shokë e thirrën, por ai u tha se nuk ndjehej mirë. Qendroi i mbyllur dhe u mërzit shumë. Besi luajti deri vonë, të priti ty dhe tani e zuri gjumi. Asnjë fjalë nuk ia the, more burrë. Ai gjithë ditën të ka përmendur. “Do vij babi, do më sjell biskota”, – thonte dhe, mezi e bëra të haj gjellën. E ke mësuar keq. Gjithë kohën, kur nuk je në shtëpi, të ka në gojë.

 

Ashtu në kanatjere dhe në një palë tuta, që e nxirrnin më të shëndoshë nga ç’ishte, ende i patharë mirë, ishte ulur para pjatës dhe sikur lutej me duart e vënë rreth e rreth fytyrës.

 

–          Ç’pret more burrë? Ne kemi ngrënë të gjithë. Nuk të kanë mbetur as katër orë e do ngrihesh, apo nuk keni punë nesër?

–          Nuk më bëhët të shkoj më, – u përgjigj Dini dhe një ofshamë e thellë doli nga gjoksi i tij leshtor, ku qindra herë e kishte vënë kokën Leta, duke gjetur prehje në kulmin e nervave të punës, për të cilat i thonte çdo natë Dinit.

–          Din!-iu drejtua Leta e veshur me një fustan të gjatë që, edhe pse jo i shtrenjtë, i shkonte shumë, duke i vënë kokën në supin e djathtë. Të kujtohet sa herë jam mërzitur unë me punën dhe ti më ke ndihmuar të gjej forca të reja, për të mos e lënë.

–          Është ndryshe puna jote moj Letë… Ty nuk të japin urdhër të përdorësh armën. A e din se sonte në qytetin tonë janë vrarë katër djem nënash?!

 

Leta kishte marrë vesh, se diçka kishte ndodhur para Komitetit të Partisë, se ishin plagosur shumë qytetar, por jo se ishin vrarë. Gjithë mbasditën dhe në darkë nuk e kishte hapur radion, e harruar në punët e shtëpisë. Por , dhe ardhja e vonte e Dinit, ishte normalitet në familjen e tyre.

 

–          Sa keq more burrë! Pse u desh të ndodh kjo hata? Kujt i kishin faj ata? Ndërkohë, iu duk se tavani i kishte rënë mbi krye?

–          Mos u vra ndonjë për fajin tënd? Kemi fëmijë dhe Zoti na sheh. E njihje ndonjërin prej tyre?

–          Jo, përveç njërit që u vra i pari. Atë më duket se e kisha parë edhe herë tjetër.  Mua nuk më dukej të ishte problematik në qytetin tonë. Biles, mesa thonin, ai ishte një nga studentët më të mirë në Tiranë. Në punën tonë mbërritën personalitete të rëndësishme nga ministria. Ata po analizojnë një e për një situatën dhe po përgaditen për nesër, pasnesër, ditët që vijnë, me një këmbëngulje djallëzore, për të bërë keq e më keq. Janë zemruar shumë për djegien e komitetit, për thyerjen e policisë dhe aspak për të vrarët.

 

Veç t’i shihje si turfullonin dhe na bënin ne me faj. Në një rast, edhe shefi që ishte me ne gjatë gjithë operacionit, na fyu, gati – gati të na thonte, se ne ishim bashkëpunëtorë me ta, veçse ndryshe nga ata, mbanim armët e shtetit, rrobën e shtetit dhe anën e protestuesve. Çfarë njerëzish janë këta. Ku e gjejnë këtë forcë?